Kościół św. Michała Archanioła w Michalicach

Drewniany kościół, noszący wezwanie archanioła Michała, jest jednym z najcenniejszych zabytków Ziemi Namysłowskiej. Jego sylwetka, z okazałą wieżą, zwieńczoną cebulastym hełmem, dominuje nad okolicami zbiornika retencyjnego, zwanego Zalewem Michalickim.

Kościół  pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Michalicach swoim wyglądem wyraźnie różni się od pozostałych tego typu obiektów w regionie. Zapewne związane jest to z jego typowo lokalnym charakterem, pozbawionym naleciałości zewnętrznych. Historycy sztuki tą XVII-wieczną budowlę oceniają jako jedną z piękniejszych drewnianych świątyń w Polsce, bowiem udanie łączy ona w sobie gotycką tradycję z nowymi trendami architektury nowożytnej.              

Kościół św. Michała Archanioła na archiwalnych fotografiach z lat 30. XX wieku (fot. Marianne Kirchner).

Skąd wzięła się nazwa miejscowości?

Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od jej patrona – św. Michała. Pierwsze wzmianki na temat wioski pochodzą z roku 1288, kiedy wzmiankowano ją pod łacińskim określeniem Villa S. Michaelis – Wioska Świętego Michała. Do 1945 r. obowiązywała niemiecka wersja nazwy miejscowości – Michelsdorf, zaś przez kilka lat powojennych określano ją jako Michałków.

Inna koncepcja głosi, iż nazwa miejscowości związana jest z Legendą Smogorzowską. Do wyprawy rycerskiej z Namysłowa, której celem było zabicie smoka, dołączyła grupa ludzi pod dowództwem mocarza Michała, który wykazał się w walce ze smokiem i dlatego później osadę z której pochodził nazwano Michalicami.

Drewnianą rzeźbę św. Michała napotkać można przy wejściu na teren kościelny (fot. Beata Bronkowska). Z kolei w Smogorzowie odnajdziemy legendarnego siłacza Michała, uwiecznionego na poświęconym „Legendzie smogorzowskiej” muralu (fot. Mateusz Magda).

Położenie świątyni

Świątynia usytuowana jest na niewielkim wzniesieniu, w centralnej części wsi. W otoczeniu znajduje się niewielki cmentarz. Niedaleko kościoła znajduje się Zalew Michalicki – sztucznie  utworzony zbiornik retencyjny na rzece Widawie. Teren cmentarza i kościoła, od strony wiejskiej drogi otoczony jest drewnianym płotem z bramką, z dwiema furtami po bokach.

Bramy prowadzące na teren kościelny (fot. Beata Bronkowska).

Początki parafii michalickiej

Historia parafii w Michalicach sięga XIII wieku, pierwsza wzmianka o niej  pochodzi z 1288 roku. W dokumencie sprzedaży wójtostwa w Objaździe (Obischau) nadmieniono wówczas, iż mieszkańcy zobowiązani są płacić dziesięciny do parafii św. Michała  Archanioła. Po raz drugi parafię wymieniono w 1359 roku, gdy Jan, pleban od św.  Michała, podany został jako świadek. W tym czasie, prawdopodobnie już od XIII w. istniał kościół drewniany. Jedynym znanym z nazwiska proboszczem w wieku  XV był Johannes Borowonus Luschaw (1402-1414), piastujący jednocześnie funkcję  archiprezbitera (dziekana) w Namysłowie. W latach 1560-1590 proboszczami byli kolejno  Wenzlaus Schurbinius i Urban Nierowny.

W roku 1583, kiedy parafią kierował ksiądz Nierowny, filialny kościół Trójcy Świętej w Baldwinowicach (Belmsdorf) przejęli  protestanci. Był w historii Ziemi Namysłowskiej czas, kiedy to jedynymi katolickimi parafiami na jej obszarze pozostały Michalice, Rychtal, Krzyżowniki i Włochy.

Ksiądz Georg Brzoska – inicjator wzniesienia obecnego kościoła

W 1592 roku parafię objął ksiądz Georg Brzoska (w literaturze określany również jako Jerzy Brzóska) – postać dla Michalic niezwykle  zasłużona. Dzięki jego inicjatywie, w 1614 roku, wzniesiono nowy  kościół, którego budowniczym był cieśla Miller ze Starego Miasta, o czym świadczy  podpis na belce stropowej w nawie (w jednej z kwater mieści się szlachecki herb proboszcza Brzoski – Nałęcz, a także jego monogram). Oprócz tego kościół zyskał trzy dzwony, które Georg Brzoska zamówił na początku swego duszpasterzowania u sławnego ludwisarza Jacoba Goetza we Wrocławiu oraz szafę w zakrystii z datą 1610.

Nowy kościół wybudowano w roku 1614. Z wydarzeniem tym łączą się dwa nazwiska – michalickiego proboszcza Jerzego Brzóski, a także cieśli Millera ze Starego Miasta. Upamiętniają ich napisy na nadprożu drzwi wejściowych, jak również na podtrzymującym belkowanie słupie (fot. Roman Szołdra i Beata Bronkowska).

Następcy księdza Brzoski

Georg Brzoska zarządzał parafią aż do swojej śmierci w roku 1635. Jego następcą mianowano Johannesa Chritophorusa Stephetiusa, który w Michalicach pozostał krótko, bo jedynie do roku 1637. W latach 1637-1653 proboszczem był Adam Schas, człowiek wszechstronnie wykształcony, który „pozostawał w dłuższej kolizji z prawem moralnym” i dlatego pozbawiono go pełnionej funkcji. Za czasów bytności Schasa w Michalicach, kościół został w 1647 r. sprofanowany przez stacjonujące we wsi podczas wojny trzydziestoletniej wojska szwedzkie.

W latach sześćdziesiątych XVII wieku stanowisko proboszcza objął Andreas Johannes Janik, po Georgu Brzosce kolejna bardzo ważna osoba dla dziejów michalickiej świątyni. Za sprawą nowego proboszcza ściany prezbiterium i nawy pokryto w 1663 r. malowidłami, a nazwisko fundatora uwieczniono w inskrypcji umieszczonej za ołtarzem. W roku 1668 dobudowano chór muzyczny, kruchtę południową, po czym wrocławski biskup sufragan Karl Franz Neander von Petersheide (1626-1693) dokonał powtórnej konsekracji. W tym samym roku świątynia otrzymała ołtarz główny z wizerunkiem Matki Boskiej. Prócz tego ksiądz Janik był fundatorem części bogatego wyposażenia: konfesjonału i ław kolatorskich z 1663 roku, a także czterech mosiężnych lichtarzy, odlanych przez Georga Hellera z Wrocławia.

Po śmierci proboszcza Janika jego następcą został w roku 1699 Joachim Henryk Chocimirski. To dzięki jego staraniom kościół rozbudowano do stanu obecnego, a mianowicie poprzez wzniesienie w 1730 r. nowej wieży. Sześć lat później wybudowano emporę północną i zainstalowano organy. W tym czasie kościół wzbogacił się o kolejne elementy wyposażenia, wśród których wymienić można ołtarze boczne, a także chrzcielnicę, której cynową misę odlał Chrystian Scholtz z Namysłowa. W takim stanie kościół przetrwał do roku 1879, kiedy to zamalowano wszystkie polichromie.

Długowieczny proboszcz Kubis

W roku 1904 do Michalic trafił ks. Roman Kubis (1877-1964), będący przydzielonym tu wikariuszem parafii krzyżownickiej. Był bowiem czas, w którym kościół św. Michała Archanioła stanowił jedynie filię dla zlokalizowanego w Krzyżownikach kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Jak się okazało w przyszłości, ksiądz Kubis pozostał w podnamysłowskiej miejscowości przez kolejne sześćdziesiąt lat swojego długiego życia. W 1907 roku Michalice ponownie stały się siedzibą parafii, której proboszczem został właśnie on.

Ksiądz Roman Kubis spędził w Michalicach 60 lat swojego długiego życia. Tutaj też został pochowany.

Przywróceniem pierwotnego wyglądu świątyni zajęto się kilka lat później. W roku 1914 przybyły do Michalic malarz i konserwator dzieł sztuki Josef Langer (1865-1918) odsłonił malowidła na stropie i drzwiach, a w 1918 roku konsekrował je biskup wrocławski Adolf Bertram (1859-1945). Pozostałe polichromie odsłonięto dopiero w 1937 roku, co zobaczyć można na archiwalnych fotografiach.

Odsłonięcia zamalowanych w 1879 r. polichromii dokonał w 1914 r. Josef Langer. Kilka lat później zostały one poświęcone przez wizytującego parafię biskupa wrocławskiego Bertrama (Wikimedia Commons).

Czasy współczesne

Współcześnie parafia w Michalicach należy do Dekanatu Namysłów–Zachód Archidiecezji Wrocławskiej. Przynależy do niej 536 wiernych, zamieszkałych w następujących pięciu miejscowościach: Michalicach, Baldwinowicach, Józefkowie, Krzykowie i Objeździe. Oprócz świątyni parafialnej tworzą ją również trzy kościoły filialne, zlokalizowane w Baldwinowicach, Krzykowie, a także w Objeździe. Obecnym proboszczem michalickim jest od 2010 r.  ksiądz Grzegorz Laszczyński, (pełniący jednocześnie również funkcję wicedziekana).

Mapy Archidiecezji Wrocławskiej oraz Dekanatu Namysłów-Zachód, których część stanowi parafia w Michalicach.

Architektura kościoła

Michalicki kościół znajduje się na Namysłowskim Szlaku Architektury Drewnianej (podobnie jak m. in. obiekty ze Smarchowic Śląskich i Woskowic Małych). Jest jednym z lepiej zachowanych zabytków na terenie powiatu namysłowskiego. Kościół ten jest orientowaną, drewnianą świątynią, wzniesioną w konstrukcji zrębowej z belek lipowych, a także sosnowych, na kamiennej podmurówce. Od zachodu dobudowano wieżę konstrukcji słupowo-ryglowej. Całość przykrywają dachy siodłowe pobite gontem, oddzielne dla prezbiterium i nawy. Wieże wieńczy hełm baniasty z ośmioboczną latarnią.

Trójbocznie zakończone prezbiterium kościoła jest w przeciwieństwie do nawy znacznie węższe, przykrywa je malowany strop, od północy przylega do niego prostokątna zakrystia.

Drzwi do zakrystii, a także wnętrze pomieszczenia (fot. Marianne Kirchner).

Nawę od prezbiterium oddziela belka tęczowa z rzeźbioną grupą Ukrzyżowania oraz łacińską inskrypcją:

Nawa założona na rzucie zbliżonym do kwadratu przykryta została kasetonowym stropem. Przy ścianie zachodniej mieści się drewniana empora, przy północnej – prospekt organowy.

Łacińska inskrypcja na belce tęczowej oraz prospekt organowy (fot. Beata Bronkowska).

Do południowej ściany przylega kruchta, z której prowadzi wejście do kościoła przez portal zwieńczony łukiem o wykroju w ośli grzbiet. Analogiczny portal otwiera wejście do zakrystii. Na ścianie południowej zastosowano okna arkadowe, w prezbiterium i na ścianie północnej – okrągłe.

Kościół św. Michała Archanioła widziany od strony wejścia (fot. Beata Bronkowska).

Wystrój kościoła – polichromie stropu i ścian

Strop prezbiterium michalickiej świątyni, skonstruowany z desek z drzewa iglastego przybitych bezpośrednio do belek więźby dachowej, pokrywa w całości dekoracja malarska wykonana temperą na zaprawie kredowo-klejowej. Jego powierzchnia składa się z dwóch części.
W kasetonach mieszczą się przedstawienia figuralne, wizerunki świętych, a także herby. Jeden z nich upamiętnia postać niewątpliwie nietuzinkową, a mianowicie królewicza Karola Ferdynanda Wazę (1613-1655) – biskupa wrocławskiego w latach 1625-1655, jednego z synów polskiego króla Zygmunta III Wazy (1566-1632). Przestrzenie między polami wypełnia z kolei dekoracja o motywach roślinnych. Malowidła, znajdujące się na suficie kościoła, liczą sobie już ponad 400 lat. Powstały w roku 1624, a więc za probostwa ks. Georga Brzoski.

Polichromie stropu kościoła (fot. Marianne Kirchner i Beata Bronkowska).

Dekorację malarska ścian prezbiterium tworzy dwanaście scen, ukazanych w dwóch rzędach. W przeciwieństwie do polichromii z prezbiterium, malowidła w nawie zachowały się tylko częściowo. Czytelne są cztery sceny na ścianie południowej, za to na elewacji północnej polichromie uległy niestety całkowitemu zniszczeniu. Na ścianach ukazano sceny ze Starego, jak również Nowego Testamentu.

Dekoracja malarska ścian prezbiterium (fot. Beata Bronkowska i Marianne Kirchner).

Pomiędzy malowidłami, za ołtarzem, znajduje się inskrypcja fundacyjna ujęta w malowane obramienie z ornamentu zwijanego, z chronostychem, rozpoczynającym się słowami:

Wyposażenie kościoła

1. Ołtarz główny – pochodzący z 1668 roku. Architektoniczny, dwukondygnacyjny, wsparty na mensie w formie skrzyni, jest drewniany, w całości polichromowany. Marmoryzacja jest brązowa, zaś detal złoty. Ujęty w dwie kolumny korynckie wsparte na cokołach zdobionych główkami anielskimi, ma również po bokach ażurowe uszaki skomponowane z ornamentu chrząstkowego. Na środku, w półokrągłej ramie mieści się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Po obu jego stronach, przy kolumnach, ustawiono figury świętych: od północy św. Józefa, a od południa – św. Jana Chrzciciela.

Widoki na prezbiterium oraz ołtarz główny (fot. Marianne Kirchner i Beata Bronkowska).

2. Ołtarze boczne – mieszczące się na styku nawy z prezbiterium, powstały w 1699 roku. Podobnie jak ołtarz główny są architektoniczne, dwukondygnacyjne i polichromowane: marmoryzacja jest brązowa i szara, detale i aplikacje ornamentalne – srebno-złote. Na lewo od ołtarza głównego znajduje się ołtarz św. Barbary, po przeciwnej stronie poświęcony św. Katarzynie.

Boczne ołatarze poświęcone są św. Barbarze oraz św. Katarzynie (fot. Beata Bronkowska).

3. Ambona – ustawiona jest przy północnej ścianie prezbiterium. Pochodzi z 1716 roku. Wykonana z drewna i w całości pokryta polichromiami.

Kościelna ambona (fot. Marianne Kirchner i Beata Bronkowska).

4. Chrzcielnica – z 1731 roku, stojąca przy południowej ścianie prezbiterium, jest – podobnie jak pozostałe sprzęty – drewniana i polichromowana. Stopie nadano kształt klęczącego anioła, który dźwiga czaszę zdobioną główkami anielskimi, a także kwiatami słonecznika. Wewnątrz mieści się cynowa misa osłonięta prostą pokrywą, za którą ustawiono rzeźbioną grupę chrztu w Jordanie. Jak widać na fotografii współczesnej, figury Chrystusa i św. Jana Chrzciciela nie są obecnie eksponowane.

Barokowa chrzcielnica w kościele w Michalicach (fot. Marianne Kirchner, Marek Kornecki i Beata Bronkowska).

Wykorzystane źródła:

Poprzedni artykuł tej autorki

Zachęcamy również do wspierania codziennej działalności naszego stowarzyszenia. Możecie to zrobić na przykład zapraszając działaczy TPNiZN na wirtualną kawę – https://buycoffee.to/tpnizn , a także przekazując na naszą rzecz 1,5% podatku (szczegóły na grafice poniżej).