ONA – czyli o namysłowskiej architekturze

NAGROBEK – trwałe upamiętnienie osoby zmarłej lub miejsca jej pochówku w formie pomnika. Terminem tym określa się różnorodne typy pomników architektoniczno-rzeźbiarskich.

Pierwsze nagrobki to usypane z ziemi kurhany o półkolistym lub stożkowatym kształcie, często z elementami drewnianymi lub kamiennymi, z wewnętrznym pomieszczeniem grobowym. W kulturze greckiej występowały, zaczerpnięte z Bliskiego Wschodu, stele nagrobne z dekoracją reliefową. Popularne były również tolosy oraz mauzolea, których nazwa upowszechniła się w XIX w., po odkryciu ruin grobowca z IV w p.n.e. wzniesionego dla króla karyjskiego Mauzolosa oraz jego żony. W tradycji staroegipskiej stele umieszczano w komorach grobowych (serdabach) mastab i piramid. One same były ogromnymi nagrobkami dla władców oraz dostojników państwowych.

Od prostego krzyża po wyszukane epitafium

Najstarsze nagrobki chrześcijańskie przybrały formę kamiennych krzyży ustawionych na grobach. Wraz z rozwojem nowej religii oraz powstawaniem kościołów, nagrobki, w formie kamiennych lub metalowych płyt, umieszczano wewnątrz świątyń. Do dziś można je podziwiać na ścianach lub w posadzce. Szczególną formą tablic pośmiertnych są drewniane, kamienne bądź marmurowe epitafia. W okresie renesansu i baroku przybrały one bardzo dekoracyjną formę o wysokim poziomie artystycznym. Oprócz sentencji, opisu czynów czy dokonań zmarłego, na płycie umieszczano często jego wizerunek. Mógł mieć on formę płaskorzeźby lub portretu bądź sceny rodzajowej. Przedstawiano także herb rodowy.

Na dnie sarkofagu noc

Inną popularną formą nagrobków były znane od starożytności sarkofagi, czyli zdobione rzeźbami, malowidłami trumny. Od XIII w. sarkofagi przybierały coraz częściej formę tumb, fundowanych najczęściej przez władców, książąt czy dostojników kościelnych. Tumby umieszczano bezpośrednio na posadzce w prezbiterium kościoła, co pozwalało na dobrą ekspozycję pomnika. Tumby były prostopadłościennymi skrzyniami nakrytymi płytą wierzchnią, na której widniał rzeźbiony wizerunek zmarłego, a cokół otaczały sceny rodzajowe z życia zmarłego, wersety z pisma świętego, herby przodków czy zdobytych ziem, a także postacie płaczków. Pod wpływem włoskiego renesansu rozwijały się nagrobki przyścienne lub niszowe w bogatej oprawie architektoniczno-rzeźbiarskiej.

Nagrobek zasłużonego

Od XIX wieku coraz więcej nagrobków osób zasłużonych zaczyna powstawać na cmentarzach przykościelnych lub komunalnych. Obecnie najpopularniejszą formą nagrobków są pomniki o prostokątnym kształcie, na których umieszcza się dane zmarłego, czasem sentencję lub zdjęcie osoby pochowanej.

Autor fotografii: Mateusz Magda

Źródło ilustracji: Archiwum Cyfrowe TPNiZN