Czas pionierów #8

Przeglądając obszerną monografię „Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945 – 1989″, przygotowaną do druku przez doktora Ksawerego Jasiaka i wydaną przez Delegaturę IPN w Opolu w 2012 r., natrafiłem na intrygującą informację. Rzecz dotyczy działającej na terenie Namysłowa i powiatu namysłowskiego w okresie od listopada 1949 r. do grudnia 1950 r. nielegalnej organizacji młodzieżowej „Fanfara”. Jej organizatorem i nieformalnym przywódcą był pan Tadeusz Kuchtiak (w archiwaliach również Kutiak i Kuchciak), wówczas 16-letni uczeń Liceum w Namysłowie.

NIELEGALNA ORGANIZACJA MŁODZIEŻOWA „FANFARA” – CZĘŚĆ PIERWSZA

Informacja wydała mi się bardzo interesująca. Potwierdziła ona wcześniejszą wiadomość, usłyszaną niegdyś od pana Kazimierza Białkowskiego (1944-2013), zatem postanowiłem się nią z Szanownymi Czytelnikami podzielić. Jak do tej pory niewiele osób wiedziało o „Fanfarze”, a dramatyczna historia tej organizacji nie jest szerzej znana w Namysłowie. Uważam, że jej losy warte są nie tylko upublicznienia, ale także szerszego opisania. Póki co, ze względu na brak wielu danych, w tak skromnej formie, jaką stanowi niniejszy artykuł.

Dodam, że niniejszy tekst jest w założeniu moim apelem do Czytelników. Prośbą o informacje i kontakt w tej sprawie, do byłych i obecnych mieszkańców Namysłowa. W szczególności także do żyjących członków rodzin członków „Fanfary”, a także ich przyjaciół i szkolnych kolegów.

Fanfara (z fr. fanfare), to nie tylko krótki utwór muzyczny na instrument dęty blaszany (głównie na trąbkę), ale także sygnał wydawany za pomocą tejże trąbki lub rogu, wzywający do rozpoczęcia walki lub zwiastujący coś szczególnego. Trzeba mieć nie lada fantazję, a zarazem polot literacki, żeby wymyślić taką oryginalną nazwę dla młodzieżowej organizacji. Świadczy też dobitnie o tradycji patriotycznej i wychowaniu w takim duchu wyniesionym z rodzinnego domu. Domu lub murów powołanego do życia dnia 1 września 1945 roku Państwowego Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum w Namysłowie. Tradycje tej szkoły kontynuuje obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. J. Iwaszkiewicza w Namysłowie.

Zaczęło się w roku 1948

Po raz pierwszy o antykomunistycznej organizacji uczniów z namysłowskiego liceum usłyszeliśmy w sierpniu 2010 r. od w/w. pana Kazimierza Białkowskiego, absolwenta „Ogólniaka”. Opowiadał nam o niej z wielką pasją i przekonaniem, był świetnym gawędziarzem i znawcą lokalnej historii. Słuchał też tych opowieści mój młodszy, dobry kolega pan Tadeusz Nowak (1950-2018), wówczas polonista Liceum.

Historia młodzieżowej organizacji zaczyna się można rzec banalnie. Na początku roku 1948 dla gimnazjalistów jakąś formą zabawy i poszukiwania przygód było buszowanie i eksploracja okolicznych ruin, wypalonych aż do piwnic poniemieckich kamienic, a przy okazji tych przeszukiwań odkrywanie różnych ciekawych znalezisk. Czy to fragmentów dawnego ich wyposażenia domowego, nawet elementów o charakterze militarnym, np. wojskowych bagnetów, wystrzelonych pocisków karabinowych, elementów umundurowania, itp. przedmiotów. Trafiały się także niewypały i co było bardzo niebezpieczne, wszystko to działo się w rejonie dzisiejszego Placu Wolności, a wcześniej także rynku, który trzeba było mijać w drodze do Państwowego Gimnazjum i Liceum w Namysłowie. Mieściło się ono początkowo przy ulicy Wodnej 4 (obecnie Piastowska 6, róg z ulicą Armii Krajowej).W 1948 r. szkoła przeniosła się do budynków dawnych koszar dragonów przy ulicy Koszarowej (obecnie Adama Mickiewicza 12).

Przesiąknięci patriotycznymi ideałami

Młodzi namysłowscy uczniowie byli przesiąknięci patriotycznym ideałami, postaciami z literatury przygodowej i przygodami z przeszukiwań ruin powojennego Namysłowa. Mieli też za wzór wybitne autorytety – nauczycieli ówczesnego Gimnazjum i Liceum w Namysłowie. Znaleźć można było wśród nich absolwentów znakomitych uniwersytetów i zawodowych przedwojennych nauczycieli. Wymieńmy takie osoby jak: Wilhelmina Głowiak (dyrektorka szkoły w l. 1949-50), Natalia Horodyska, Bronisław Mikluszka, Zbigniew Ohlaszeny, Romana Serwin, Kazimierz Szeliga, Irena Umińska-Toeplitz. Kadrę uzupełniali katecheci – pierwszym był ks. Edmund Jankaniec (kapelan bonifratrów w l. 1945-46), a następnie ks. Michał Milewski (proboszcz namysłowski w l. 1946-56) i ks. Antoni Szczepański (wikariusz w Namysłowie w l. 1947-53, proboszcz we Włochach w l. 1953-74).

Wszystko to działało na wyobraźnię młodych zapaleńców, nakładało się i pączkowało nowymi pomysłami. Na początku 1949 pojawiło się radio, do którego uzyskali dostęp i wtedy rozpoczęły się nocne nasłuchy wiadomości nadawanych przez zakazane stacje, tzw. Rozgłośnie Polskie – Radia BBC i Radia Wolna Europa. Młodzi opozycjoniści najpierw indywidualnie, a później zbiorowo, rozpoczęli zakłócanie zebrań Związku Młodzieży Polskiej, protestując głośno i wyrażając swoje niezadowolenie z prezentowanych na tych zebraniach proradzieckich i antypolskich haseł, publikowali także anonimowe antyradzieckie ulotki. Tak się poznają i zawiązują pierwszą nielegalną strukturę organizacyjną.

Intensyfikacja działań – „Fanfara” trąbi coraz głośniej

W listopadzie 1949 r. nielegalna młodzieżowa organizacja, przybiera nazwę „Fanfara” i pod przywództwem Tadeusza Kuchtiaka intensyfikuje swoje działania. Rozpoczęli od sporządzanie odręcznych ulotek i odezw do młodzieży, redagowali je na podstawie wiadomości usłyszanych w Radio BBC i Radio Wolna Europa, szerzyli w nich także różne antysowieckie hasła. Ulotki i odezwy docierają za pośrednictwem zamiejscowych uczniów Gimnazjum, również na teren poszczególnych miejscowości powiatu namysłowskiego. Szerzenie antyradzieckich haseł przybiera zorganizowaną formę i wzbudza duże zainteresowanie mieszkańców, to z kolei powoduje wszczęcie wzmożonego śledztwa przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Namysłowie.

Zbliżają się urodziny Stalina. 21 grudnia 1949 r. cały „postępowy i demokratyczny świat” będzie świętował 70. rocznicę urodzin Józefa Wissarionowicza Stalina. Oficerowie PUBP w Namysłowie, wściekli i zdenerwowani brakiem postępów w wykryciu sprawców szerzenia „wrogiej” propagandy podejmują wzmożone śledztwo. Przez prawie cały rok 1950 owych sprawców nie udaje się wykryć.

Dopiero w dniach 21 listopada – 28 grudnia 1950 r., tuż przed kolejną rocznicą urodzin Stalina, PUBP aresztuje 9 członków „Fanfary”. Byli to:

• dowódca – Tadeusz Kuchtiak ps. „Aramis”, a także jego rówieśnicy:
• Kazimierz Brzeski ps. ”Wiatronow”,
• Roman (Romuald?) Boczar ps. „Atos”,
• Mieczysław Konwiński (w archiwaliach Konwicki) ps. „Łap”,
• Józef Kubalik ps. „Jaguar”,
• Marian Lachowicz ps. „Kogut”,
• Marian Suszczyński,
• Stanisław Weluszczuk,
• Marian Nehrebecki.

Po kilkumiesięcznym śledztwie siedmiu z nich zostaje skazanych w dniu 16 maja 1951 r. przez Wojewódzki Sąd Rejonowy w Opolu na wieloletnie kary więzienia.

Archiwalia poświęcone działalności opozycyjnej Tadeusza Kuchtiaka (Kuchciaka).

Mój apel do czytelników

Kim byli Ci konspiratorzy-uczniowie Gimnazjum w Namysłowie? Kim zostali po odsiedzeniu kilkuletnich wyroków? Tak niewiele o nich wiemy – Ubi sunt – gdzie ONI są?

Bedę zobowiązany za wszelkie informacje o tych młodych, wtedy 17-sto i 18-sto letnich uczniach, ich dalszych kolejach losu i życia? O wiadomości i kontakt, proszę jak zwykle na adres e-mail: czeslaw47@o2.pl lub tel. 796 470 220.

ŹRÓDŁA ILUSTRACJI: Archiwum Cyfrowe TPNiZN, Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Opolu, zasoby portalu polska-org.pl.