Czas pionierów #3

W latach 1946-1949 na namysłowskim zamku funkcjonowała Składnica Muzealna Ministerstwa Kultury i Sztuki. Była to jedna z 13 placówek tego typu, utworzonych na Dolnym Śląsku przez Witolda Kierzkowskiego (1903-1950) – generalnego konserwatora zabytków i wicedyrektora Naczelnej Dyrekcji Muzeów oraz Stefana Styczyńskiego (1905-1960) – delegata Ministerstwa Kultury i Sztuki ds. zabezpieczania zabytków ruchomych w województwie wrocławskim.

Aby dokładniej poznać realia końca lat 40. XX w. należy przyjrzeć się wydarzeniom mającym miejsce kilka lat wcześniej. W czasie II wojny światowej Niemcy masowo wykradali znalezione w podbitych państwach dobra kultury. Następnie trafiały one do instytucji muzealnych na terytorium III Rzeszy, jak też do prywatnych kolekcji znanych dygnitarzy nazistowskich. W tym gronie wymienić można takie postaci jak: Hermann Göring (1893-1946), Joseph Goebbels (1897-1945), Heinrich Himmler (1900-1945), a także Hans Frank (1900-1946). W obliczu zmiany sytuacji na froncie rozpoczęto akcję ukrywania znajdujących się w Niemczech dzieł sztuki, tak zagrabionych, jak i wchodzących w skład niemieckiego dziedzictwa kulturowego.

Konserwator i jego skrytki

Ważną postacią tego okresu był Günther Grundmann (1892-1976) – malarz, pełniący w latach 1932-45 urząd Konserwatora Zabytków Dolnego Śląska. Przygotował on w latach 1942-44 ponad 80 tajnych skrytek, w których umieścił cenne dzieła. Te o największej wartości zostały zimą 1944/45 ewakuowane w głąb Niemiec. Odnaleziony po wojnie zaszyfrowany spis schowków, tzw. „Listę Grundmanna” odczytał Józef Gębczak (1911-1979) – późniejszy dyrektor Muzeum Śląskiego we Wrocławiu. Poszukiwaniem ukrytych dóbr kultury zajmował się z kolei już wiosną i latem 1945 r. zespół Stanisława Lorentza (1899-1991). Pomagała mu, poszukująca obrazów zagarniętych przez Niemców z jej własnego mieszkania, pisarka Izabela „Czajka” Stachowicz (1897-1969). Z czasem zadania tej pary przejęła grupa z Kierzkowskim i Styczyńskim na czele.

Günther Grundmann i Józef Gębczak. Twórca „Listy Grundmanna” oraz jej deszyfrant.

Warto parę słów poświęcić jeszcze tematowi „Listy Grundmanna”. Zapoznawszy się z nią, odnajdziemy również cztery miejscowości powiatu namysłowskiego: Namysłów (do 1945 r. Namslau), Siemysłów (Steinersdorf), Starościn (Sterzendorf), a także Woskowice Małe (Lorzendof). Więcej informacji znajdziecie Państwo w linkach, zamieszczonych w opisach ilustracji, przedstawiających te obiekty.

Zamek w Namysłowie (Archiwum Cyfrowe TPNiZN) oraz pałac w Starościnie (fot. Roman Szołdra, turystyka-namyslow.pl).

Pałac w Woskowicach Małych (Archiwum Cyfrowe TPNiZN) oraz pocztówka „Pozdrowienia z Siemysłowa” (polska-org.pl)

Namysłowska składnica jedną z ważniejszych

W 20 odcinku emitowanego na antenie Polsat Play programu „Skarby III Rzeszy” namysłowska składnica muzealna została przez prowadzącego program Bogusława Wołoszańskiego wymieniona jako jedna z ważniejszych. Utworzono ją na początku 1946 r., decyzją Stefana Styczyńskiego, w pomieszczeniach XIV-wiecznego zamku.

Pierwszą kierowniczką instytucji została Halina Giecewicz-Łupkowska (1912-1998). Ta pochodząca z Wilna malarka była wówczas zatrudniona w referacie Kultury i Sztuki starostwa. Jednocześnie, była ona żoną ówczesnego sekretarza powiatu, Kazimierza Giecewicza (1912-1964). Po wyjeździe małżeństwa z Namysłowa (Kazimierz został wicestarostą trzebnickim) kierownikiem składnicy muzealnej została Natalia Horodyska (1886-1970), która pozostała na tym stanowisku aż do likwidacji placówki, co nastąpiło 14 maja 1949 r. Na zamku przechowywane były w latach 1946-1949 głównie zabytkowe meble, a także obrazy.

Muzealne tradycje zamku w Namysłowie

Wybór lokalizacji, w której powstała Składnica Muzealna Ministerstwa Kultury i Sztuki nr 3 nie był przypadkowy. Pod koniec lat 30. XX w. Albrecht August Haselbach (1892-1979) urządził w średniowiecznej warowni wystawę swoich zbiorów, tworząc w ten sposób muzeum regionalne poświęcone sztuce śląskiej oraz dziejom Ziemi Namysłowskiej. Jeszcze w 1944 r. piwowar zdążył wywieźć wiele wartościowych eksponatów ze swojej kolekcji do Bawarii.

14 maja 1949 r. nie zakończyła się oczywiście ani historia namysłowskiego muzealnictwa, jak również nie był to kres wykorzystywania pomieszczeń zamkowych do przechowywania i eksponowania zbiorów. Już latem 1945 r. w należącym do starostwa budynku przy ul. Piotra i Pawła 5 (dziś Staszica 5) gromadzono dzieła sztuki i zbiory o potencjale wystawienniczym, które z czasem zaczęto przenosić do zamku. W czasie, gdy funkcjonowała jeszcze składnica, zaczynało również działać muzeum typowo regionalne. Prezentowało ono nowym mieszkańcom, przybyłym przecież do miasta z różnych stron przedwojennej Polski, lokalne śląskie tradycje. To muzeum funkcjonowało do 23 stycznia 1953 r., przez cały okres istnienia podlegając Ministerstwu Kultury i Sztuki. Jest to już jednak temat dla całkiem innej opowieści.

Czas Pionierów #2