Wielkanocne zwyczaje

Wielkanoc to najważniejsze święto chrześcijańskie. Symbolizuje zwycięstwo dobra nad złem, ducha nad materią, a także prawdy nad kłamstwem.

Święta Wielkanocne poprzedzone są przez trwający 40 dni Wielki Post. Jest to czas wstrzemięźliwości od zabaw, tłustego jedzenia, mięsa i słodkich przysmaków. Modlitwy oraz umartwianie ciała miały służyć oczyszczeniu duszy i umysłu w celu przygotowania się do głębokiego przeżywania świąt Zmartwychwstania Pańskiego.

Ze świętami wielkanocnymi związanych jest wiele zwyczajów i obrzędów kultywowanych w całym kraju,  a także takich, które obchodzi się tylko na określonym obszarze.

Palenie żuru i wieszanie śledzia

Po długim okresie postu następowała ogromna radość z zakończenia umartwiania duszy i ciała. W  niektórych częściach kraju, również na Opolszczyźnie, w Wielką Środę obchodzono zwyczaj „palenia żuru”, tzn. symbolicznego pożegnania postnego jedzenia. W miasteczkach i wsiach wylewano żur na ziemię, zakopywano garnek z żurem w ziemi, bądź, tak jak w innych częściach Górnego Śląska, rozpalano ogniska, w których palono obrzydły już żur, śmieci oraz zniszczone miotły.

Innym zwyczajem o podobnym znaczeniu było „wieszanie śledzia”.  Jędrzej Kitowicz, w „Opisie obyczajów za panowania Augusta III” , zanotował, że w Wielki Piątek lub Wielką Sobotę „drużyna dworska (…) uwiązawszy śledzia na długim i grubym powrozie (…) wieszała nad drogą na suchej wierzbie albo innym drzewie, karząc go niby za to, że przez sześć niedziel panował nad mięsem morząc żołądki ludzkie słabym posiłkiem swoim”.

Obmywanie nóg

Ciekawym zwyczajem, ściśle związanym z liturgią Wielkiego Czwartku, był zwyczaj obmywania stóp. W opolskich domach to dzieci symbolicznie obmywały nogi swoim dziadkom jako wyraz szacunku do starszych.

Święcenie potraw

Obecnie na całym obszarze kraju w Wielką Sobotę wierni udają się do kościoła na święcenie potraw. Na Opolszczyźnie zwyczaj święcenia pokarmów przejęto od ludności pochodzącej z Kresów Wschodnich i Polski centralnej dopiero po 1945 roku. Sam zwyczaj święcenia pokarmów znano w krajach chrześcijańskich już w VII wieku, natomiast z obszaru ziem polskich pierwsze wzmianki pochodzą z XIII stulecia. Do koszyczków niesionych do kościoła wierni powinni włożyć:

–  jajko (symbol odradzającego się życia),
– chleb (symbol ciała Chrystusa i  życia wiecznego),
– baranka z masła, cukru lub marcepanu (symbol zmartwychwstałego Jezusa i zwycięstwa dobra nad złem), 
– sól (symbol oczyszczenia)
– chrzan (symbol zdrowia i siły),
– kiełbasę lub wędlinę (symbol zdrowia, płodności i dostatku).

 Tradycyjny koszyk ze święconką powinien zostać ozdobiony bukszpanem oraz białymi serwetami.

Zdobienie jaj

Z Wielkim Piątkiem i Wielką Sobotą związany jest również zwyczaj zdobienia jaj, które są symbolem odrodzenia, życia i płodności. O malowaniu jaj wspominali w swoich dziełach starożytni dziejopisarze, m.in. Owidiusz, Pliniusz czy Juwenal. Zwyczaj ozdabiania skorupek na Wielkanoc praktykowano na ziemiach polskich już w XIII wieku, o czym wspomina w swej Kronice Wincenty Kadłubek. Prawdopodobne jest, że zwyczaj barwienia jaj pojawił się wraz z przyjęciem chrześcijaństwa. Zygmunt Gloger w „Słowniku rzeczy starożytnych” zanotował, ze jaja farbowano „w brezylii czerwonej i sinej, w odwarze z łupin cebuli, z kory dzikiej jabłoni, listków kwiatu malwy, kory olszowej, z robaczków czerwcem znanych, w szafranie, krokoszu„. W zależności od regionu kraju jajka zdobi się różnymi technikami, m.in. batikiem.

Na terenie województwa opolskiego popularne są kroszonki, czyli jajka farbowane na jeden kolor i ozdobione techniką rytowniczą. Skorupki ozdabiane są zazwyczaj motywami roślinnymi: kwiatami, liśćmi, palmami, ale także wzorami geometrycznymi. Kroszonki opolskie zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

Najstarsze pisanki na ziemiach polskich pochodzą z X w., a znaleziono je podczas prac archeologicznych w Opolu i Wrocławiu. Z jajkami związane są również liczne wierzenia ludowe. Wierzono na przykład w to, że kto umyje się wodą, w której moczyła się pisanka, zachowa zdrowie i urodę, albo, że rozsypanie skorupek pod drzewami owocowymi zapewni obfitość owoców.

Pająk

Pająk to tradycyjna, ludowa ozdoba zawieszane pod sufitem. Tworzy się go z łatwo dostępnych materiałów: słomy, patyczków, piórek, włóczki, grochu, wydmuszek, kolorowych bibułek i papierów. Pająki  przyjmują różne przestrzenne formy. Według wierzeń pająki miały „łapać” złe moce, a zarazem przynosić szczęście mieszkańcom.

Śmigus – Dyngus

 Śmigus-dyngus, obchodzony w Poniedziałek Wielkanocny,  swoje korzenie czerpie z tradycji pogańskich, w których woda symbolizowała odrodzenie, oczyszczenie i uzdrowienie. Obecnie zwyczaj ten powoli zanika, szczególnie w dużych miastach.

Barbara Ogrodowska w swojej książce „Polskie tradycje” wyjaśnia, że początkowo śmigus-dyngus to były dwa odrębne obrzędy. Śmigusem nazywano zwyczaj oblewania wodą młodych panien oraz  smagania ich wierzbowymi gałązkami. Dyngus natomiast polegał na barwnych przemarszach młodych chłopaków, którzy wypraszali świąteczne przysmaki i wielkanocne jaja.

Z biegiem lat oba zwyczaje połączyły się w jeden – Śmigus-Dyngus zwany też lokalnie śmiergustem. Współcześnie zwyczaj ten jest okazją do psotnej zabawy dla najmłodszych.

Również na naszym terenie istniały charakterystyczne zwyczaje i wierzenia związane ze świętami Wielkiej Nocy, o czym Szanowni Czytelnicy przeczytają w kolejnym artykule autorstwa naszej stowarzyszeniowej koleżanki, Moniki Mikołajczyk.

Naszym Czytelnikom życzymy spokojnych i pełnych nadziei Świąt Wielkiej Nocy 🙂