Zespół pałacowo-folwarczny w Gręboszowie

Położony w gminie Domaszowice Gręboszów to jedna z miejscowości powiatu namysłowskiego, które dawniej cieszyły się sporą popularnością. Tutejszy pałac odwiedzany był z pewnością przez licznych arystokratów i przemysłowców, którzy goszczeni byli przez możny ród Henckel von Donnersmarcków.

Najbardziej znanymi rodzinami, do których należał niegdyś Gręboszów, z pewnością są dwa rody. Pierwszy z nich to von Prittwitz und Gaffron, zaś nazwisko drugiego to Henckel von Donnersmarck.

Saga rodu Prittwitz und Gaffron

Stary rycerski ród Pretwiczów-Gawronów odgrywał niegdyś znaczną rolę w życiu politycznym. Bernard Pretwicz (1500-1563) był bohaterem polskich walk z Tatarami, a ulica jego imienia znajduje się m. in. we Wrocławiu (przebiega przez osiedla Dworek, Gajowice i Południe). Jakub Pretwicz (1546-1613) był z kolei wojewodą podolskim. W nieznanym momencie XVIII stulecia Pretwicze-Gawronowie stali się właścicielami Gręboszowa. W roku 1782 Jan Maurycy von Prittwitz und Gaffron wybudował pałac, mający odtąd stanowić rezydencję tutejszych magnatów.

Jan Maurycy zmarł siedem lat później (w 1789), a jego włości (w tym Gręboszów) odziedziczyła jedyna córka, Joanna Eleonora. Nie chcąc pozostawać dłużej panną, w roku 1790 poślubiła hrabiego Gustawa Adolfa Henckel von Donnersmarck. Od tego momentu, aż po rok 1945 historia Gręboszowa będzie nierozerwalnie złączona z tym pochodzącym ze słowackiego Spiszu rodem, który na Górnym Śląsku zyskał niewątpliwą sławę potentata gospodarczego.

**Pałac w Gręboszowie – pocztówka z roku 1901**

Bohaterska śmierć hrabiego

Ponieważ w roku 1806 Prusy wypowiedziały wojnę napoleońskiej Francji, również właściciel Gręboszowa wyruszył na front. Gustaw Adolf służył w armii króla Fryderyka Wilhelma III jako dowódca dywizji piechoty. W roku 1813 został z kolei dowódcą jednostki kawaleryjskiej. Walcząc na jej czele poległ 10 listopada 1813 r. w bitwie z Francuzami pod murami obleganego Głogowa. Godnym uwagi jest to, że otrzymać miał wówczas aż szesnaście pchnięć bagnetem oraz dwa postrzały. Jego ciało sprowadziła do Gręboszowa córka Loretta. 6 grudnia 1813 r. miał miejsce uroczysty pogrzeb hrabiego. Jego okazały, żeliwny nagrobek można do dziś podziwiać na tamtejszym cmentarzu przykościelnym.

**Grobowiec Gustawa Adolfa von Heckel und Donnersmarcka (fot. Roman Szołdra, 2013)**

Po pałacu pozostały wspomnienia i… podziemia

Pałac wybudowany przez Jana Maurycego Prittwitza doczekał się przebudowy w latach 1903-1904. Miało to miejsce za rządów hrabiego Jana Edgara Henckel von Donnersmarck (prawnuka Gustawa Adolfa). Ostatnim właścicielem majątku był hrabia Jerzy Henckel von Donnersmarck, który zmarł w 1973 r. Teoretyczne prawa do dóbr gręboszowskich ma obecnie jego syn Piotr, urodzony w 1933 r.

Hencklom udało się uciec przed wkraczającymi na Śląsk Rosjanami. Wieś została zajęta 21 stycznia 1945 r., a niedługo potem zaprószony przez czerwonoarmistów ogień strawił hrabiowską rezydencję. Jej ruiny rozebrano w latach 1948-49, śladowo zachowały się fundamenty i elementy pałacowych piwnic.

Szukasz zabytków? Odwiedź Gręboszów

Jako elementy dawnego założenia pałacowego zachowały się zabytkowe bramy, prowadzące na teren posiadłości, a także budynek spichlerza z 1827 r. Budowniczym spichlerza był mistrz murarski Kricke. Za spichlerzem znajduje się dawna gorzelnia, produkująca alkohol na użytek mieszkańców majątku. Warto wspomnieć także o stojącej naprzeciwko kościoła kordegardzie, czyli pałacowej wartowni. Pochodzący z 1893 r., budynek ozdobiony jest kartuszem herbowym.