Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Kowalowicach

W podnamysłowskich Kowalowicach znajduje się zabytkowy kościół, noszący wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Zaprojektowany został on przez znanego niemieckiego architekta Karla Lüdeckego, zaś jego budowa trwała w latach 1868-1870.

Kowalowice czy Kaulwitz?

Nazwa miejscowości bez wątpienia pochodzi od zawodu kowala. W powstałej na przełomie XIII i XIV w. kronice Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miejscowość wymieniona jest jako Cowalowitz. Do tematu powrócili XIX-wieczni badacze. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska, opracowanym przez Johanna Kniego (1794-1859), miejscowość występuje równolegle pod polską nazwą Kowalowice oraz niemiecką nazwą Kaulwitz. Heinrich Adamy (1812-1897) w swoim spisie wymienił nazwę wsi zanotowaną jako Kowalowice, podając jej znaczenie „Schmiededorf”, czyli „wieś kowali”. Również Konstanty Damrot (1841-1895), w wydanej już po swojej śmierci książce, wymienia najstarszą nazwę, znaną z łacińskiego dokumentu z roku 1270 jako Kowalewicz.

Po lewej: Sylwetka kościoła w Kowalowicach. Po prawej: Symboliczna drewniana rzeźba na „Skwerze Kowala” (fot. Beata Bronkowska).

Historia miejscowości

W XV w. Kowalowice zostały majątkiem rycerskim. W 1426 r. jego pierwszym znanym właścicielem był Hilarius von Näfe z Objazdy. Miejscowość należała również do jego syna Niklasa, a następnie wnuka Hilariusa i  prawnuka Hieronima.  W posiadaniu tej rodziny majątek pozostał  do początku XVIII w., kiedy jego właścicielem był Joachim Aleksander von Näfe z Objazdy. Po nim Kowalowice i Ligotę Polską odziedziczył Joachim Wacław von Näfe, następnie majątek należał do rodzin von Salish i von Siegroth. W 1812 r. posiadłość kupił Jan Edgar Henckel von Donnersmarck, ordynat majoratu Gręboszów. Dobra w rękach jego krewnych pozostały do końca II wojny światowej.

Po lewej: Tarcza nagrobna Hieronima von Näfe (fot. Beata Bronkowska). Po prawej: Płyta epitafijna Anny i Hieronima von Näfe (fot. Marianne Kirchner).

Dzieje tutejszego kościoła

Pierwsza wzmianka o kościele w Kowalowicach pochodzi z 1595 roku. Wcześniej była to drewniana świątynia, wybudowana przez zamieszkujących te tereny luteran, a przejęta przez katolików w roku 1654. Warto wspomnieć, że do roku 1945 Kowalowice były siedzibą parafii dwóch wyznań – katolickiej oraz ewangelickiej. Istniejąca nieopodal kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP świątynia ewangelicka została rozebrana w latach 1953-1954.

Istniejący po dziś dzień katolicki kościół został wybudowany w latach 1868-1870 przez mistrza murarskiego Kricke z pobliskiego Namysłowa. Budowlę zaprojektował architekt Karl Lüdecke z Wrocławia. Inicjatorem budowy kościoła był ówczesny administrator parafii Kowalowice, ksiądz Leopold Nerlich. Co ciekawe stał on wówczas na czele Archiprezbiteriatu Namysłowskiego (odpowiednik współczesnego dekanatu), zaś  sama parafia w Kowalowicach należała do sąsiedniego Archiprezbiteriatu Rychtalskiego.

Architekt i jego dzieło

Carl Johann Bogislaw Lüdecke  (1826-1894) był znanym architektem, autorem przeszło stu realizacji architektonicznych. Na Śląsku czynny był w latach 1856-1892, tworząc w tym samym czasie, co rywalizujący z nim Alexis Langer (1825-1904) – autor m. in. leżącego nieopodal kościoła w Smogorzowie. Sławę Lüdeckemu  przyniosła między innymi realizacja pałaców: zwłaszcza tych w Biechowie koło Nysy (1856-63), w Tułowicach (1860) i przede wszystkim w Kopicach koło Grodkowa (1864).Jest on również autorem projektów około 40 kościołów i kaplic. Wymienić można między innymi obiekty sakralne w Dobrej, Twardogórze, Nasiedlu oraz bohatera dzisiejszego artykułu.

Projekty kościoła w Kowalowicach autorstwa Karla Lüdeckego (Namslauer Heimatfreunde).

Lüdecke zaprojektował też około 50 budynków użyteczności publicznej, między innymi willę urzędnika królewskiego Richtera w Namysłowie (obecnie Urząd Miejski przy ul. Stanisława Dubois 3). Na terenie Ziemi Namysłowskiej był twórcą również dwóch niezachowanych obiektów – kościoła ewangelickiego w Rychtalu, a także pałacu w Baldwinowicach.

Dawna Willa Richtera, następnie niemieckie starostwo, a współcześnie Urząd Miejski w Namysłowie (Archiwum Cyfrowe TPNiZN oraz zasoby portalu Fotopolska).

Marmurowe popiersie Carla Lüdeckego dłuta Paula Bosego (1888), pochodzące ze zbiorów wrocławskiego Muzeum Architektury,  zobaczyć można zwiedzając tamtejszy Pałac Królewski, jedną z siedzib Muzeum Miejskiego Wrocławia. Znajduje się ono na wystawie stałej „1000 lat Wrocławia”.                                              

Architekt i jego dzieło. Po lewej popiersie Carla Lüdeckego, zaś po prawej kartka pocztowa z architektonicznym projektem bohatera artykułu (fot. Mateusz Magda, pocztówka wydana przez TPNiZN).

Ksiądz budowniczy

Ksiądz Leopold Nerlich (1829-1895) to ważna postać zaangażowana w powstanie  kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W 1867 roku ten 38-letni wówczas duchowny został administratorem parafii w Kowalowicach w Archiprezbiteriacie Rychtalskim i niebawem, korzystając ze wsparcia m. in. rodziny Henckel von Donnersmarck, wybudował we wsi nowy, neogotycki kościół. Ksiądz Nerlich na kowalowickiej placówce, którą kierował do roku 1886, dał się poznać jako budowniczy nie tylko w sensie architektonicznym, ale człowiek zatroskany o dobro wiernych i sytuację materialną swojej parafii.

Leopold Nerlich cieszył się dużym szacunkiem u wiernych, a także sporym zaufaniem u przełożonych, o czym mogą świadczyć pełnione funkcje. Według „Posłańca niedzielnego” miał on otrzymać tytuł kanonika honorowego przy katedrze wrocławskiej. Inną inwestycją przedsiębiorczego duchownego były noszący to samo wezwanie co kowalowicki kościół, a także plebania, które powstały w Wołczynie wedle planów Alexisa Langera.

Po lewej: Ksiądz Leopold Nerlich (Wikimedia Commons). Po prawej: Jedna z jego inwestycji – kościół w Kowalowicach (fot. Roman Szołdra, 2013).

Wyposażenie świątyni

Wystrój kościoła, tak samo jak jego forma architektoniczna, również jest neogotycki, wykonany około 1870 r. we Wrocławiu. Wnętrze kowalowickiej świątyni ubogaca także wyposażenie częściowo zachowane z poprzednich świątyń, wśród którego wymienić możemy między innymi następujące zabytkowe obiekty:

• renesansowy tryptyk z XVI wieku,
• ikonę Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
• gotycką rzeźbę Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem, ukazanej siedzącą na tronie, pochodzącą z końca XIV wieku,
• na bocznych ścianach zachowały się dwa witraże – przedstawiają św. Jadwigę Śląską, a także św. Eleonorę. Ufundowane zostały one przez hrabiego Georga Friedricha Henckel von Donnersmarcka (1825-1882) oraz jego małżonkę Eleonorę von Frankenberg und Ludwigsdorf (1837-1898).
  

Organy wybudował Johann Julius Spiegel w 1870 roku. Ten organmistrz prowadził w latach 1863-1897 fabrykę w Rychtalu, istniejącą w latach 1786-1950. Kowalowicki instrument ma dwa jednofałdowe miechy klinowe ustawione piętrowo, zachowane jest również oryginalne urządzenie do kalikowania. 

Po lewej i w centrum: Witraże z wizerunkami św. Jadwigi Śląskiej oraz św. Eleonory. Po prawej: Empora organowa (fot. Beata Bronkowska).

Parafia w czasach współczesnych

Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny  w Kowalowicach należy do Dekanatu Namysłów-Wschód w Archidiecezji Wrocławskiej. Proboszczem wspólnoty jest ks. Janusz Szetelnicki, sprawujący również funkcję wicedziekana. Oprócz kościoła parafialnego, na terenie parafii znajdują się również dwie świątynie filialne – kościół św. Jadwigi Śląskiej w Kamiennej, a także kościół św. Jana Chrzciciela w Rychnowie.

Po lewej: Figura maryjna, powstała w efekcie adaptacji niemieckiego pomnika, upamiętniającego poległych na frontach I wojny światowej mieszkańców Kowalowic (fot. Beata Bronkowska). Po prawej: Mapa Dekanatu Namysłów-Wschód z zaznaczonym obszarem parafii w Kowalowicach (Archidiecezja Wrocławska).

Więcej artykułów tej autorki