775 lat praw miejskich Namysłowa – co nam mówią źródła?

W roku 2024 nasze miasto celebruje kolejny w swoich dziejach jubileusz. Tym razem jest to 775-lecie uzyskania praw miejskich. Trzymamy się w ten sposób chronologii, którą przyjęto w roku 1999, świętując 750-lecie tego wydarzenia. Logiczny wywód zakłóci nam w tym miejscu informacja, że 700-lecie Namysłowa hucznie obchodzone było w roku… 1978. O co chodzi?

Nie znamy bowiem daty lokacji Namysłowa na prawie magdeburskim (niemieckim). Nie zachowała się bowiem żadna przesłanka źródłowa, będąca potwierdzeniem założenia Namysłowa jako nowej osady lub podniesienia rangi miejscowości już istniejącej. Opierać można się na dwóch dokumentach archiwalnych, pierwszym wydanym 14 marca 1249 r., a drugim wystawionym 23 lipca 1278 r., a więc niemal 30 lat później.

Dwa Namysłowy – Stary i „Nowy”

Jeśli chodzi o najdawniejsze dzieje Namysłowa, wiemy jedynie tyle, że na przestrzeni XIII wieku wykształciły się dwa ośrodki noszące tą nazwę. Pierwszy z nich to Stary Namysłów, czyli późniejsza wieś Stare Miasto (przyłączona do miasta dopiero 1 stycznia 1951 r.). Drugi to z kolei „nowy”, lokacyjny Namysłów. Pierwotnie lokację planowano na prawym brzegu Widawy. Podmokły, często zalewany rzecznymi wodami, teren nie nadawał się jednak do zasiedlenia w stopniu planowanym przez władcę okolicznych ziem i jego biegłych w tematyce kolonizacyjnej dworzan. Odpowiedni okazał się brzeg lewy, poniżej miejsca, w którym Widawa zmienia kierunek biegu z południowego na zachodni. Tam też ostatecznie powstało średniowieczne miasto, z charakterystycznym szachownicowym układem ulic, wychodzących z prostokątnego rynku, w którego centrum znalazł się reprezentacyjny ratusz.

19 czerwca 1233 r. wydany został we Wrocławiu najstarszy chronologicznie dokument, którego autentyczność uznają badacze, a zawierający wzmiankę o miejscowości określanej Namizlow. Jako, że jako osobę z nią związaną wskazano książęcego kapelana Egidiusa, dworzanina Henryka I Brodatego, należy ze sporą dawką pewności przyjąć, że w tym momencie chodziło o osadę prawobrzeżną, jak również o kapłana rezydującego w kaplicy, położonej być może w miejscu zabytkowego kościoła Wniebowzięcia NMP przy ul. Staromiejskiej.

Niespełna 16 lat później, 14 marca 1249 r., wystawiono w imieniu biskupa wrocławskiego Tomasza dokument, określający osadę Namslaw jako punkt odniesienia dla dóbr ziemskich, posiadanych w rejonie Rychtala przez Zakon Krzyżacki. Pośrednio wskazywać mogłoby to na dokonany w latach 1233-1249 wzrost znaczenia Namysłowa. Być może już wówczas przeniesionego na lewy brzeg Widawy oraz będącego już w posiadaniu praw miejskich. Nie jest to jednak żaden pewnik.

W piastowskich kancelariach

Upłynąć musiały kolejne trzy dekady, aby po raz pierwszy użyte zostało słowo „civitas” czyli miasto. Nie oznacza to, że osada istniejąca w zakolu Widawy nie była obiektem zainteresowania monarchów. 19 marca 1261 r. dokument potwierdzający sprzedaż gruntów wystawił w Namysłowie Henryk III Biały. W roku 1267 – 24 stycznia i 25 października, dokumenty wydawał goszczący w tutejszej rezydencji książę-regent wrocławski, arcybiskup salzburski Władysław. Był to brat zmarłego w 1266 r. Henryka III Białego oraz stryj pozostającego wówczas pod jego prawną opieką małoletniego Henryka IV Prawego (Probusa).

W latach 60. XIII wieku Namysłów poczęto określać jako centrum okręgu (weichbildu), co w zestawieniu z uznawanym za falsyfikat aktem Henryka IV Prawego z 2 października 1270 r., zwraca uwagę badaczy na właśnie ten okres jako moment lokacyjny miasta. Książę dokonał wówczas jakoby sprzedaży urzędu wójta namysłowskiego niejakiemu Ulrykowi, sołtysowi z Kowalowic. Fałszerstwo widoczne jest m. in. przez to, że jeszcze dzień wcześniej Henryk IV przebywał w Pradze. Potwierdza to wystawiony tamże wspólnie z królem czeskim Przemysłem Ottokarem II (kolejnym prawnym opiekunem młodego Probusa) dokument. Poza tym w Namysłowie jeszcze kilka lat później reprezentował władzę książęcą wójt dziedziczny.

Z 1278 roku pochodzą dwa dokumenty, wydane 17 czerwca i 23 lipca. W pierwszym z nich, Tammon Quas osadził chłopów na 10,5 łanach gruntów przynależnych do Starego Miasta (Aniiqua Civitate). W drugim, książę Henryk IV Prawy w zamian za zrzeczenie się przez Tammona urzędu dziedzicznego wójta miasta Namysłowa (civitatis Namslaw) nadał mu wieś Stare Miasto (villam antiquam Namslaw)wraz z przynależnymi młynem i folwarkiem. Wspomniane są jednocześnie zasługi, poniesione przez Quasa w długoletnim procesie lokacyjnym. Były to: wierna służba, rozsądne kierowanie sprawami miasta, sprowadzenie rzemieślników (rzeźników i krawców), wreszcie sumienne gospodarowanie własnym majątkiem. Widzimy tu już więc efekt działalności dziedzicznego wójta – powstanie miasta, lokowanego na prawie magdeburskim.

Po lewej: W ten sposób Henryk IV Prawy przedstawiony został na kartach Codex Manesee. Po prawej: Rekonstrukcja polichromii na nagrobku księcia (Wikimedia Commons).

Podsumowując

Pomimo tego, że nie jest nam znana konkretna data nadania Namysłowowi praw miejskich (zapewne nastąpiła ona między 1249 o 1278 rokiem, prawdopodobnie w latach 60. XIII wieku), nie jesteśmy nieuprawnieni do tego, aby świętować rocznicę tego wydarzenia w ciągu trwającego roku. Mieszkamy w mieście o tak interesującej historii, że swój jubileusz mogłoby ono śmiało obchodzić na okrągło.

Artykuł miał swoją premierę w 108 numerze „Gazety Namysłowskiej” z 30 września 2024 r.

Literatura: 1. Schlesisches Urkundenbuch, Herausgegeben von der Historischen Kommission für Schlesien, Band 2: 1231 – 1250, (red. Winfried Irgang), Wien-Köln-Gratz 1977; 2. Schlesisches Urkundenbuch, Im Auftrage der Historischen Kommission für Schlesien herausgegeben von Heinrich Appelt und Josef Joachim Menzel, Band 3: 1251 – 1266, (red. Winfried Irgang, Wien-Köln 1984; 3. Schlesisches Urkundenbuch, Herausgegeben von der Historischen Kommission für Schlesien, Band 4: 1267 – 1281, (red. Winfried Irgang), Böhlau Verlag, Köln-Wien 1988; 4. M. Goliński, E. Kościk, J. Kęsik, Namysłów. Z dziejów miasta i okolic, Namysłów 2006; 5. M. M. Magda, Stare Miasto. Poprzednik lokacyjnego Namysłowa, [w:] https://namyslow.org.pl/namyslow-staremiasto/, [dostęp: 5 XII 2024 r.].

Źródła ilustracji: 1. Archiwum Cyfrowe Towarzystwa Przyjaciół Namysłowa i Ziemi Namysłowskiej, 2. Zasoby portalu Wikimedia Commons.

Zachęcamy do komentowania i udostępniania tego wpisu, a także do wspierania codziennej działalności naszego stowarzyszenia. Można to zrobić np. zapraszając działaczy TPNiZN na wirtualną kawę – https://buycoffee.to/tpnizn