Pomniki poległych na frontach I wojny światowej

1 sierpnia 1914 r. rządzone przez cesarza Wilhelma II Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji. W odstępie czterech kolejnych dni znalazły się w stanie otwartego konfliktu z Francją i Wielką Brytanią. Mobilizacja armii niemieckiej rozpoczęła się jednak znacznie wcześniej, bowiem już 2 sierpnia Niemcy wkroczyli do Luksemburga, a dzień później do Belgii.

Od początku w działaniach wojennych brali udział mieszkańcy powiatu namysłowskiego (Kreis Namslau). Stacjonujący w koszarach przy Kasernenstrasse (obecnie Adama Mickiewicza) kawalerzyści Śląskiego Regimentu Dragonów ruszyli w stronę granicy z Rosją. Wielu rezerwistów z Namysłowa i okolic transportami kolejowymi ruszyło na zachód, aby walczyć z Francuzami i Brytyjczykami.

Pomnik w Bukowie Śląskiej

Pierwszym znanym z nazwiska mieszkańcem naszego powiatu, który zginął w czasie I wojny światowej, był pochodzący z Bukowy Śląskiej (do 1945 r. Buchelsdorf) Karl Kandziora. Poległ on 22 sierpnia 1914 r., a nazwiska jego i kilkudziesięciu innych żołnierzy z pochodzących tej miejscowości oraz sąsiednich Igłowic (do 1945 r. Haugendorf) upamiętniono na obelisku. Zobaczyć można go do dnia dzisiejszego w Bukowie Śląskiej, nieopodal zabytkowego kościoła św. Jakuba Starszego. Usunięty w 1945 r. pomnik wrócił na swoje miejsce z inicjatywy Manfreda Klischa (1928-2014). Ten dawny mieszkaniec Woskowic Górnych (do 1945 r. Hennersdorf) był do swojej śmierci aktywnym działaczem stowarzyszenia Namslauer Heimatfreunde.

Namysłowski Heldendenkmal

Zakończenie działań wojennych, przyniosło zawarte 11 listopada 1918 r. zawieszenie broni. Wkrótce po tym wydarzeniu, w niemal każdej miejscowości powiatu stanęły pomniki poległych, upamiętniające mieszkańców, którzy nie powrócili z frontu. Największy z nich wybudowano w 1927 r. w Namysłowie. Znajdował się on na jednej w wysp rzecznych, specjalnie w tym celu podniesiono w tym miejscu poziom gruntu. Na fundamentach dawnego Heldendenkmal znajduje się dziś amfiteatr ze sceną koncertową.

Co wieś, to pomnik

Przedwojenne pocztówki prezentują nam pomniki poległych, zlokalizowane w większości miejscowości, które wchodziły w skład powiatu namysłowskiego. Wiele z nich została zniszczonych na początku 1945 r., po wkroczeniu na Śląsk żołnierzy radzieckich oraz przejęciu władzy na tym terenie przez polską administrację.

„Kriegerdenkmale” na pocztówkach ze wsi Minkowskie (Minkowsky/Seydlitzruh) oraz Polkowskie (Polkowski/Ordenstal), wydanych w okresie międzywojennym

Relacja naocznego świadka

Tak relacjonował zburzenie pomnika poległych, który znajdował się w Ligotce (do 1945 r. Ellguth), pracujący w tamtejszym majątku Werner Partheil – dawny kierownik namysłowskiego sądu:

„Na wezwanie Rosjan 22 sierpnia [1945 r. – przyp. MM] musiałem pomagać przy zburzeniu pomnika poległych w Ligotce. Był to czworoboczny, dwumetrowy obelisk, na którym wykute były nazwiska poległych w pierwszej wojnie mieszkańców wsi. Położenie ciężkiego kamienia było mozolne. Ukryliśmy go w zaroślach w pobliżu miejsca, w którym stał”.

W. Partheil, Als landwirtschaftlicher Arbeiter in Ellguth und Damnig, [w:] http://www.namslau-schlesien.de/ellguth_arbeiter.htm, [dostęp: 31 VIII 2023 r.].

Pomniki wojenne współcześnie

Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka obiektów, postawionych ku czci żołnierzy poległych w latach 1914-1918. Zobaczyć je można w Bukowie Śląskiej i na przykościelnym cmentarzu w Krasowicach. Z kolei monumenty w m. in. Kamiennej, Kowalowicach, Ligocie Książęcej oraz Wielołęce zamienione zostały na figury maryjne lub kapliczki przydrożne.

U góry – pomnik wojenny na cmentarzu przykościelnym w Krasowicach. U dołu – pomniki przekształcone na przydroże kapliczki (Ligota Książęca) oraz postumenty figur maryjnych (Kamienna i Kowalowice)

Źródła i autorzy fotografii: Archiwum Cyfrowe TPNiZN, Zasoby portali Fotopolska oraz Turystyka-namyslow.pl.

Literatura: 1. W. Partheil, Als landwirtschaftlicher Arbeiter in Ellguth und Damnig, [w:] http://www.namslau-schlesien.de/ellguth_arbeiter.htm, [dostęp: 31 VIII 2023 r.]; 2. M. M. Magda, Uciekinierzy, osadnicy, przesiedleńcy, autochtoni. Ziemia namysłowska lat 1945-1947 w relacjach i wspomnieniach mieszkańców, Namysłów 2016; 3. M. M. Magda, Spacerem po dawnym Namysłowie, Namysłów 2019.