Konrad I oleśnicki (1292/1298- 22 lub 27 XII 1366)

Księstwo namysłowskie jako samodzielna jednostka funkcjonowało krótko, raptem przez dekadę XIV wieku. Jego ówczesnym władcą był Konrad I, późniejszy założyciel oleśnickiej linii dynastii Piastów. Niniejszy artykuł poświęcimy przybliżeniu osoby tego nietuzinkowego panującego.

Syn „dziedzica Królestwa Polskiego”

Konrad I był drugim z pięciu synów Henryka III głogowskiego. Był to jeden z najsilniejszych Piastów przełomu XIII i XIV wieku, tytułujący się „dziedzicem Królestwa Polskiego”. Matką Konrada była z kolei Matylda, córka księcia brunszwickiego Albrechta. Po śmierci ojca, w grudniu 1309 roku, Konrad wraz ze starszym bratem Henrykiem IV starali się przejąć władzę nad pozostawionym przez ojca dziedzictwem.

Szukający sojuszników przeciw wrogom zewnętrznym (m.in. Władysławowi Łokietkowi) oraz przeciwnikom wewnętrznym (rywalizującej z synami o władzę księżnej matce Matyldzie brunszwickiej), młodzi książęta głogowscy zjawili się na berlińskim dworze margrabiego brandenburskiego Waldemara Wielkiego. 3 marca 1310 roku udało im się uzyskać wsparcie Askańczyków za cenę zastawu z Krosna oraz Żagania, a także rezygnacji z praw do Pomorza Gdańskiego.

Podział księstwa głogowskiego

Nie był to koniec niefortunnych decyzji Henrykowiców, którzy niebawem dokonali podziału ojcowizny na dwa kompleksy. Do podpisania dokumentów podziałowych doszło w Głogowie 29 lutego 1312 roku. Na ich mocy Konrad I oraz jego młodszy brat Bolesław otrzymali wschodnią część księstwa z Lubiążem, Wołowem, Wińskiem, Wąsoszem, Żmigrodem, Oleśnicą, Namysłowem, a także Gnieznem, Kaliszem, Środą, Pobiedziskami i Kłeckiem. Najstarszy, Henryk wraz z najmłodszymi, Janem i Przemkiem, pozostali w posiadaniu Ścinawy, Góry, Kościana, Śremu, Poznania, Ujścia i Rogoźna. Krok ten wywołał zdecydowaną reakcję Wielkopolan, którzy podnieśli bunt. Cios zadał też arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka, który wraz z biskupem poznańskim Andrzejem Zarembą, obłożył Głogowczyków klątwą. Duże i silne księstwo głogowskie rozpadło się na dzielnicę żagańską (na zachodzie) oraz oleśnicką (na wschodzie).

Książę Namysłowa

Niebawem doszło do kolejnego podziału dóbr wśród Głogowczyków. W okresie między 1 czerwca 1312 a 9 maja lub 6 czerwca 1313 roku rozpadł się dział oleśnicki. W rękach Konrada I pozostały Kalisz i Kępno oraz Namysłów i Bierutów, natomiast Bolesław uzyskał Gniezno, Oleśnicę i Syców. Podziały nie ominęły w przyszłości również działu żagańskiego. W latach 1316-1319 swoje władztwo ścinawskie otrzymał Jan, a w 1321 panem Głogowa został Przemko.

Co więcej, w tym czasie słabnących książąt głogowskich kąsać zaczęli coraz mocniej Piastowie z linii legnicko-wrocławskiej. Kontynuowali oni konflikt toczący się między liniami legnicką i głogowską od połowy XIII wieku. Nasilał się on okresowo od czasów ich dziadów, Bolesława II Rogatki i Konrada I głogowskiego, oraz ojców, Henryka V Grubego i Henryka III głogowskiego. Pretensje przedstawicieli linii legnicko-wrocławskiej nie były bezpodstawne. Dotyczyły przede wszystkim wydarzeń z przełomu lat 1293/1294 i wymuszeń terytorialnych Henryka głogowskiego na Henryku legnickim. Szczególnie wydarzenia te dotyczyły Konrada i Bolesława, którzy panowali nad ziemiami odebranymi Henrykowi V przez jego głogowskiego kuzyna.

Wracając jednak do wzmagającej się aktywności książąt legnicko-wrocławskich, należy wspomnieć o tym, że w latach 1311-1316 Konrad I namysłowski oraz Bolesław I oleśnicki utracili m.in. Lubiąż (1314) i Uraz (1315). Spustoszeniu uległa zaś ziemia wieluńska (najazd Bolesława III Rozrzutnego w roku 1311), a także okolice obleganych Friedebergu (1312) i Góry (1316). W 1313 roku książę wrocławski Henryk VI Dobry znajdował się z wojskami w pobliżu podnamysłowskiego Świerczowa. Walki z Piastami legnicko-wrocławskimi nie przyniosły Głogowczykom żadnych korzyści, przeciwnie, generowały jedynie straty. Dodatkowo w latach 1313-1314 na rzecz Władysława Łokietka Głogowczycy utracili również większość swoich wielkopolskich posiadłości (z wyjątkiem obszarów zabobrzańskich). Konrad I stracił wówczas m.in. Kalisz. Najgorsze miało jednak nadejść w roku 1323.

Bilans dekady

Nie uprzedzając faktów, można w tym miejscu przedstawić kilkuletnie rządy Konrada I w księstwie namysłowskim. 6 czerwca 1313 roku Konrad I, tytułujący się dziedzicem Królestwa Polskiego i księciem śląskim, użył również określenia „pan Namysłowa”. Wystawiony tego dnia w Namysłowie dokument informuje nas o tym, że Konrad I potwierdził sprzedaż młyna, wraz z przynależnymi mu stawami, niejakiemu Wenzelowi de Preczov. Z czasami rządów Konrada I w Namysłowie wiąże się również wybicie grupy monet. Zawierały one oznaczenia herbowe miast należących wówczas do niego, jak i do Bolesława oleśnickiego. Wśród nich znajduje się kwartnik z napisem DVX GLOGOVIE, literą N oraz z sześcioramienną gwiazdą (godłem Namysłowa). Z okresem panowania w Namysłowie Konrada I łączą się także pewne prace budowlane związane z drewnianym jeszcze wówczas zamkiem.

Zyskanie Oleśnicy i utrata Namysłowa

Między majem 1320 roku a 23 kwietnia 1321 roku bezpotomnie zmarł książę oleśnicki Bolesław I. Należące do młodszego brata ziemie włączył do swego władztwa Konrad namysłowski. Krok ten wywołał niebawem zdecydowaną reakcję, roszczących sobie prawa do tych ziem, książąt Bolesława III legnickiego oraz Henryka VI wrocławskiego. Wspierani byli oni przez Bernarda świdnickiego, a także przez króla polskiego Władysława Łokietka. Przewaga koalicjantów była na tyle ogromna, że Konrad I błyskawicznie utracił wszystkie swoje terytoria. Kronikarz Piotr z Byczyny napisał: księciu namysłowskiemu ostały się jedynie koń i lniany płaszcz. Konrad nie poddał się bez walki, na początku roku 1322 podjął próbę rozbicia wrogiej koalicji. Ożenił się wówczas z Elżbietą, córką księcia wrocławskiego Henryka VI Dobrego. Posunięcie to doprowadziło do zawarcia separatystycznego pokoju między tymi władcami. Jego ceną było dodatkowo dożywotnie przekazanie Henrykowi wrocławskiemu Prusic i Smogorzewa. Nie przyniosło to jednak oczekiwanego przez pana Namysłowa efektu.

Pozbawiony wszystkiego Konrad I zgodził się przybyć do Krakowa, gdzie zawarty został pokój między nim i jego przeciwnikami. Na mocy podjętych 10 sierpnia 1323 roku ustaleń, Bolesław III Rozrzutny zrzekł się pretensji do księstwa oleśnickiego. Zobowiązał się również odzyskać dla Konrada Żmigród, znajdujący się w rękach Henryka VI Dobrego. Natomiast Konrad I musiał zrzec się Bierutowa, Wołczyna, Kluczborka, Gorzowa Śląskiego, Byczyny, Bolesławca nad Prosną, Kępna, a przede wszystkim Namysłowa. Wraz z tym sierpniowym dokumentem zakończyło swoje istnienie niezależne księstwo namysłowskie. Władający odtąd Oleśnicą Konrad I stał się protoplastą oleśnickiej gałęzi piastowskiej dynastii. Jego linia miała tu panować do 1492 roku.

Lennik króla czeskiego

Mimo dobrych stosunków z obozem Władysława Łokietka w latach 1324-1328, w maju 1329 roku Konrad I oleśnicki zdecydował się złożyć hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. Krok ten zagwarantował władcy małego księstwa spokój i opiekę potężnego seniora. Wraz z nim, hołd lenny czeskiemu monarsze złożyli bracia księcia oleśnickiego – Henryk IV żagański, Jan I ścinawski oraz główny adwersarz Konrada, Bolesław III Rozrzutny. Panu Oleśnicy udało się wówczas uzyskać m.in. prawo do przekazania swojego władztwa Janowi ścinawskiemu lub Henrykowi IV w przypadku bezpotomnej śmierci. Kolejnymi przywilejami były: prawo do swobodnego budowania zamków na obszarze księstwa i bicia własnej monety, a także zobowiązanie Jana Luksemburskiego do wykupienia z rąk Henryka VI wrocławskiego utraconych przez Konrada Prusic .

Przed 22 lutego 1328 roku, przy porodzie, zmarła Elżbieta wrocławska, córka Henryka VI Dobrego. Drugą żoną Konrada oleśnickiego została Eufemia, córka księcia bytomsko-kozielskiego Władysława. Ślub odbył się najpewniej przed majem 1329. Dla tego wydarzenia przyjmuje się również okres po 22 lutego 1328, a przed 2 marca 1333.

Dalsze losy

Konrad I, wraz z najstarszym bratem Henrykiem IV żagańskim, wytrwale dążył wówczas do utrzymania swych śląskich posiadłości. W roku 1337 poskutkowało to wspólną inicjatywą obu książąt. Zmusiła ona najmłodszego z pozostałych przy życiu braci – Jana ścinawskiego, do odstąpienia im swojego władztwa. Henryk i Konrad następnie przekazali je bratu w dożywocie. Książęta Oleśnicy i Żagania zagwarantowali sobie tym ruchem kontrolę nad wiecznie zadłużonym Janem, a także powstrzymali zakusy króla czeskiego Jana Luksemburskiego na przejęcie Ścinawy.

W roku 1339, po 16 latach od pokoju krakowskiego, Konrad I odkupił Bierutów od księcia legnickiego Bolesława III Rozrzutnego. Kosztowało go to 1 700 grzywien srebra.

W latach 1343 oraz 1345 książę oleśnicki podjął ostatnie poważniejsze wysiłki zbrojne w trakcie swojego panowania. Za pierwszym razem wsparł bratanka Henryka V Żelaznego w trakcie ataku Kazimierza Wielkiego na Wschowę. Wówczas udało mu się pokonać wojska polskie w potyczce pod Oleśnicą, ale Wschowy jednak nie zdołano obronić, a przy okazji bardzo mocno ucierpiała Ścinawa.

Z kolei w roku 1345 Konrad oleśnicki wsparł Jana Luksemburskiego w trakcie walk pod Świdnicą. Podjął też nieudaną próbę odzyskania utraconej przez Głogowczyków dwa lata wcześniej Wschowy. Atak na Wschowę poskutkował jednak niszczącym najazdem odwetowym na księstwo oleśnickie. Dążący do podniesienia władztwa z ruin Konrad I odsprzedał wówczas prawa do swojej połowy księstwa ścinawskiego czeskiemu monarsze.

Schyłek panowania

W ostatniej dekadzie życia Konrad oleśnicki postanowił dyplomatycznie wyzyskać koligacje rodzinne i swoje małżeństwo z Eufemią bytomską. Udało mu się w tym czasie przejąć Koźle po zmarłym bracie Eufemii, Bolesławie kozielsko-bytomskim (zm. po 5 czerwca 1355 roku). Podjął również próbę uzyskania księstwa bytomskiego, jednak natrafił na opór księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka. Rozwiązanie sprawy odłożono zatem na czas po śmierci wdowy po Bolesławie kozielsko-bytomskim.

W roku 1358 Konrad wykupił Milicz z rąk biskupa wrocławskiego i kapituły wrocławskiej.

Konrad I oleśnicki zmarł 22 lub 27 grudnia 1366 roku i został pochowany w klasztorze cysterek w Trzebnicy. Bilans jego panowania wypada ujemnie, jednak nie wszystkie negatywne sytuacje były jego winą. Po serii klęsk i błędnych decyzji z początku panowania, w późniejszym okresie oleśnicki Głogowczyk starał się rozsądnie zarządzać swoimi ziemiami, a także sporadycznie rozszerzał swoje panowanie. To właśnie temu władcy Oleśnica zawdzięcza budowę pierwszego murowanego zamku. Pozostałościami tamtej inicjatywy budowlanej są wieża cylindryczna w północno-wschodniej części założenia, elementy budynku mieszkalnego w północno-zachodniej części warowni, a także pozostałości wieży czworobocznej w południowo-zachodnim fragmencie umocnień. Po przejęciu Milicza Konrad I również tam doprowadził do wzniesienia murowanego zamku.

Księstwo namysłowskie po roku 1323

Na koniec pozostaje napisać kilka słów o losach księstwa namysłowskiego po wprowadzeniu w życie warunków układu krakowskiego z 10 sierpnia 1323 roku. Zgodnie z układem pokojowym ziemie księstwa namysłowskiego zostały włączone do terytoriów należących do Bolesława III Rozrzutnego. Wraz ze wspomnianym wyżej hołdem lennym z 9 maja 1329 roku, złożonym przez Bolesława III Janowi Luksemburskiemu, pod zwierzchność władcy Czech przeszedł także okręg namysłowski. 13 grudnia 1331 roku książę legnicki potwierdził w Pradze złożony ponad dwa lata wcześniej hołd. Tym razem jednak dokonał tego wspólnie z synami – Wacławem i Ludwikiem.

Niemal równo dziesięć lat później, 30 listopada 1341 roku, Bolesław Rozrzutny zawarł umowę zastawną z królem Polski Kazimierzem III Wielkim. Na jej mocy, za kwotę 3 000 grzywien przekazał Namysłów, Kluczbork, Byczynę i Wołczyn polskiemu monarsze. Być może zastaw wrócił w ręce książąt legnickich stosunkowo szybko, na co może wskazywać może na to akt lenny synów Bolesława III z roku 1343, obejmujący wymienione wyżej miasta, jednak budzi to wątpliwości. Kłopotów z przynależnością ziem dawnego księstwa namysłowskiego nie rozjaśnia również dokument Bolesława Rozrzutnego z 11 sierpnia 1348 roku, wystawiony zresztą przez księcia w Namysłowie, mocą którego nadawał on miasto wraz z okręgiem swojej żonie Katarzynie. Sprawę komplikuje tu fakt, że powołał się w tym przypadku na króla Polski. Tuż przed śmiercią, która nastąpiła 21 kwietnia 1352 r., Bolesław III zastawił Namysłów wraz z okręgiem Katarzynie za cenę 420 grzywien.

Z rąk Piastów pod władanie Luksemburczyka

O tym, że ewentualne wpływy króla Kazimierza Wielkiego w ziemi namysłowskiej nie były zbyt wielkie, informuje nas również dokument Karola IV Luksemburskiego z 10 maja 1353 roku. Władca Czech potwierdził wówczas nadanie Brzegu, Oławy i Namysłowa przez księcia Wacława legnickiego i jego brata Ludwika, władającego wówczas w Lubinie, na rzecz ich macochy Katarzyny. Wspomniana księżna, tytułująca się panią Namysłowa, była w posiadaniu okręgu namysłowskiego aż do swojej śmierci, która nastąpiła między 18 lutego a 5 marca 1358 r. Jeszcze w tym samym roku cesarz Karol IV Luksemburski nabył od Wacława legnickiego okręg namysłowski i przyłączył go do Korony Czeskiej. Potwierdził to we Wrocławiu, dokumentem wystawionym dopiero 2 lutego 1359 r.

Do pobrania:

Poniżej zamieszczamy skrócony wykaz członków pierwszych pokoleń Piastów legnickich i głogowskich. Powinno to ułatwić lekturę artykułu, a także pozwolić połączyć ze sobą wydarzenia i ludzi, którzy pojawiają się w tekście.

Literatura:

1. Galas A., Galas A., Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2004.
2. Gaworski M., Najpiękniejsze zamki, pałace o dwory w Polsce, Warszawa 2019.
3. Gaworski M., Zamek w Oleśnicy, Oleśnica 2023.
4. Goliński M., Kościk E., Kęsik J., Namysłów. Z dziejów miasta i okolic, Namysłów 2006.
5. Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974.
6. Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007.
7. Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274-1309), Kraków 2010.
8. Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
9. Kuliński Kazimierz, Piastowski zamek w Namysłowie, Namysłów 2006.
10. Panic I., Przemysław Noszak. Książę cieszyński (1332/1336-1410). Wielki pan małego księstwa, Kraków 2024.
11. Piastowie. Leksykon biograficzny, [red.] Szczur S., Ożóg K., Kraków 1999.
12. Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2011.
13. Pregiel P., Przerwa T., Dzieje Śląska, Wrocław 2005.
14. Spórna M., Wierzbicki P., Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003.

Internet:

1. https://www.dokumentyslaska.pl/
2. https://poczet.com/
3. https://polska-org.pl/

Źródła ilustracji:

1. Zasoby portalu: polska-org.pl
2. Zasoby portalu: https://pl.wikipedia.org/
3. Zasoby portalu: http://www.wladcy.myslenice.net.pl/
4. Zasoby własne.