Świąteczne zwyczaje w dawnym Namysłowie #4

Boże Narodzenie zbliża się wielkimi krokami. Pora więc zaprezentować ostatnią część świątecznych wspomnień „Advent und Weihnachten in unserer katholischen Kirchengemeinde„. Pozostawił je po sobie Konrad Günzel – do 1945 r. pracujący jako nauczyciel w katolickiej szkole ludowej.

„Wigilia była u nas dniem świątecznym. Zakładano niedzielne ubrania. W południe był skromny posiłek, ale [za to – przyp. red. ] wieczorem urządzaliśmy sobie prawdziwą ucztę: karp ze stawów milicko-żmigrodzkich, soczyste białe kiełbaski, kluski z makiem i wiele innych smakołyków. Po jedzeniu wszyscy pomagali w kuchni [oraz] przy sprzątaniu stołu. W międzyczasie ojciec szedł do salonu 'rozmówić się’ z Dzieciątkiem Jezus, aby poczynić ostatnie przygotowania do rozdania prezentów. Z dźwiękiem małego dzwoneczka nadchodziła wielka chwila: ceremonia wręczania podarunków. Pozwalano nam zostać [poza łóżkami] dłużej niż zwykle.

[Bożonarodzeniowa] msza była oprawiana o godzinie 5 rano. W Wigilijną noc chór kościelny wystąpił ze świątecznym repertuarem. [Także] ’Mała orkiestra’ nastroiła swoje instrumenty. Nauczyciel Thienel¹ trzymał batutę, nauczyciel Weigel² siedział przy organach. Ten jeden raz w roku śpiewano wówczas mszę G-dur Grubera³ w metrum 6/8, którą nazywaliśmy ’Bählämmelmesse’. Jej melodie wpisywały się w magię świątecznej nocy.

Co roku podczas eucharystii śpiewano z radosną chwałą 'Transeamus usque Bethlehem’.

Transeamus! – „To było Boże Narodzenie!” Transeamus! – Tak rozpoczęła się antyfonalna pieśń pasterzy i aniołów na pastwiskach betlejemskich, od której wywodzą się śląskie pastorałki bożonarodzeniowe.

Kościół był wypełniony po brzegi. Przychodzili ludzie, którzy rzadko bywali w kościele – letni chrześcijanie – i tacy, którzy nigdy się w nim nie pojawiali – źli chrześcijanie. W domu piło się świąteczną 'kawę’ jadło pachnącą 'Mohbabe’ (babkę z makiem) i złocistożółtego 'Strusselkucha’ z grubą kruszonką, pierniki, bomby legnickie, neisserowskie wyroby cukiernicze w ogromnych ilościach. Kochankowie dawali sobie serca z piernika…

Nie mogło zabraknąć 'świętego ptaka”’ jak nazywano gęsi. W naszych czasach wręcz się obżerano tymi 'tłustymi zrzędami’. Na 'trawienie’ stosowano wówczas korn wrocławski, radkowski lub raciborski, Stonsdorfer _⁴, Kroatzbeere ⁵, Jochhanlasoft, Annabergbitter, Gleiwitzer Kanalwasser ⁶ albo „Pierona z dynamitem”. Palenie było też elementem dobrego trawienia, począwszy od Tschepina-Knaster poprzez Kumpel-Pressufka po Wanzener „Ziehgarren“”⁷. Tak oto mijały świąteczne dni…

Sylwester! Po nabożeństwie na zakończenie roku, wieczór ten zwykle obchodzono w kręgu domowników. Serwowano przede kiełbasy – opolską, wiedeńską, śląską, polską, krakowską, a przede wszystkim 'miękką’ białą. Wieczór przebiegał bardzo radośnie i około północy ulice ożywiały się. Okrzyki 'Szczęśliwego Nowego Roku!’ można było usłyszeć z okien, na ulicach i na rynku.„

K. Günzel, Advent und Weihnachten in unserer katholischen Kirchengemeinde, [w:] Namslauer Heimatruf, nr 255, Dezember 2022, s. 40-42.

Przypisy:

1. Theodor Thienel – nauczyciel, mieszkał przy Wilhelmstrasse 15,
2. Friedrich Weigel – nauczyciel, mieszkał przy Parkstrasse 24,
3. Franz Xaver Gruber – austriacki nauczyciel i organista. W wigilię 1818 r. razem z księdzem Josephem Mohrem po raz pierwszy wykonał „Stille Nacht„, czyli kolędę znaną w Polsce pod tytułem „Cicha noc„,
4. Ziołowy likier wynaleziony w 1810 r. w Staniszowie,
5. Jerzynowy likier wynaleziony około 1907 r. w Słupcu koło Nowej Rudy,
6. „Woda z Kanału Gliwickiego” – obecnie marka piwa rzemieślniczego, a dawniej 35% likier, produkowany pod tą nazwą w latach 20. XX wieku,
7. Nazwy własne wyrobów tytoniowych.

2. W wigilijny wieczór tłumy namysłowian przekraczały bramę, która prowadzi na teren kościoła św. Piotra i Pawła; 3. Świąteczne wędliny zakupić można było w jednej z kilkunastu masarni, m. in. u Maxa Webera; 4. W napoje alkoholowe zaopatrywano się z kolei w sklepach monopolowych. Na fotografii kamienica Rynek 10, w której swój „alkobiznes” prowadził przed laty Gustav Sasse.

Świąteczne zwyczaje w dawnym Namysłowie #3

Tłumaczenie z języka niemieckiego: Monika Mikołajczyk i Mateusz Magda.

Źródła fotografii: Archiwum Cyfrowe TPNiZN, Zasoby portali Turystyka Namysłów oraz Wratislaviae Amici – polska-org.pl.