ONA – czyli o namysłowskiej architekturze
KARCZMA (oberża, zajazd, austeria) – budynek miejski (wówczas zwany gospodą) lub wiejski, służący jako dom zajezdny dla podróżnych. Bywał też miejscem spotkań i zabaw ludności lokalnej.
Karczmy stawiano na przedmieściach większych miast, na rynkach miasteczek, przy uczęszczanych traktach, we wsiach lokowano je w pobliżu kościoła lub rezydencji feudalnej (dworu, pałacu). Do XVIII w. dominowały karczmy o konstrukcji drewnianej, ich rzuty sprowadzały się do dwu zasadniczych typów:
– w kształcie litery T, z sienią przejazdową pośrodku budynku, wiodącą do przystawionego prostopadle od tyłu, tzw. stanu, tj. stajni i wozowni;
– na planie prostokąta, ze stanem na przedłużeniu właściwego budynku karczmy, z wjazdem od strony szczytowej przez podcienia.
Od XVIII w. rzuty karczm, zarówno drewnianych, jak i murowanych, stawały się coraz bardziej zróżnicowane: odtąd oberże składały się z dwu równoległych budynków karczmy i stanu połączonych murem z bramami, tworzącym zamknięty dziedziniec (układ popularny zwłaszcza na Podhalu). Częstym elementem budynków drewnianych były podcienie lub ganki. Bryłę zajazdów ożywiał zwykle dach (siodłowy, czterospadowy, łamany lub mansardowy).
Od końca XVIII w. karczmy zaczęły nosić cechy stylowe klasycyzmu, ich elewacje wzbogaciły się o ryzality i portyki.
Na ilustracjach kilka przykładów dawnych karczm, zachowanych na przedwojennych pocztówkach z obszaru Ziemi Namysłowskiej.
Źródła ilustracji: Archiwum cyfrowe TPNiZN, zbiory portalu Wratislaviae Amici – polska-org.pl.
