Charakterystyka Pokoju na Górnym Śląsku i jego okolic #2

Pokój, a raczej Carlsruhe, gdyż dzisiejszy opis dotyczy czasów, gdy właśnie taką nazwę nosiła ta miejscowość w powiecie namysłowskim. Przedstawiamy Państwu drugą część jego interesującej historii. Część pierwszą znajdziecie również na stronie „Kocham Opole i Opolskie„.

Całość jest tłumaczeniem publikacji wydanej w 1891 r. Zdajemy sobie sprawę, iż mogły wkraść się jakieś błędy, dlatego też ewentualnie prosimy o korektę, jeśli takowe Państwo zauważą. Zapraszamy do lektury.

W latach 1887-1889 obecny właściciel wybudował od strony ogrodu piękny nowy budynek, który jest połączony ze starym domem. Naprzeciwko znajduje się nowa biblioteka wybudowana w 1891 roku, a stara znajduje się za domem. Sama biblioteka zawiera około 18 000 woluminów i jest utrzymywana od początku XVIII wieku, znajdują się w niej prace naukowe, geograficzne i teologiczne, a także obszerna literatura alchemiczna, oraz literatura współczesna. Biblioteka posiada również dział teatralny obejmujący około 600 woluminów w tym pokaźny zbiór nut a to za sprawą księcia Eugena von Württemberg żywo zainteresowanego tym tematem. W bibliotece znajduje się również duża liczba map, z których niektóre są bardzo cenne. a także zbiór rycin, z których na szczególną uwagę zasługuje bardzo cenny, stary, 18-tomowy zbiór portretów. W miejscowości znajduje się równie prywatny ogród księcia, który za zgodą właściciela można zwiedzać. Rozciąga się do pałacowego placu, a jego widok wraz ciekawymi budynkami, drzewami, polami i łąkami wprost zachwyca.

Na wschód od Alei Cesarskiej znajdował się teatr, zbudowany w 1776 roku przez księcia Carla Christiana Erdmanna von Württemberg-Oels. W 1875 roku jedna część została rozebrana, a druga spłonęła w lipcu 1877 roku. W jego miejscu utworzono ogrody, w których pośrodku stoi popiersie księcia Eugena von Württemberg. Cesarska aleja jest oddzielona od alei kościelnej ogrodem, od strony południowo-wschodniej znajduje się dom pastora, pod którego budowę wmurowano kamień węgielny w 1765 roku. Nieco dalej znajduje się kościół ewangelicki „należący do diecezji opolskiej”, który kończy aleję. 15 maja 1765 roku książę Carl Christian Erdmann położył kamień węgielny pod budowę i zainaugurowano ją 7 sierpnia 1775 roku. Kościół został dobrze ufundowany, posiada piękne srebra, oraz bibliotekę, która w 1789 roku liczyła 814 tomów, wśród nich jest kilka rzadkich dzieł oraz wiele pism Lutra i Melanchtona. Pod kościołem znajduje się książęca krypta.

Kościół Zofii w Pokoju

Po południowo-wschodniej stronie, oddzielonej drogą, znajduje się cmentarz na którym rosną duże, wspaniałe tuje i inne piękne drzewa. Na jego głównej alejce znajduje się pomnik, pod którym pochowana jest księżna Ludwika Württemberg, zmarła 24 maja 1834 roku. Ponadto znajduje się tu miejsce pochówku księżnej Amalie zu Hohenlohe-Langenburg, z domu zu Solms-Baruth, ur. 13 stycznia 1768 r., zm. 31 października 1847 r., matki księżnej Heleny von Württemberg. Tuż za tym nagrobkiem wznosi się krzyż z białego marmuru, gdzie spoczywa młoda księżna Wilhelmina Württemberg, żona zmarłego młodo księcia Mikołaja Württemberg. Kilka kroków dalej znajduje się ewangelicka szkoła podstawowa założona 7 lipca 1760 roku, zajmująca również trzy małe domki w których uczą się dzieci pierwszej klasy. W 1786 r. rozbudowano i zasiedlono drugą klasę szkoły powszechnej, usytuowaną po przekątnej naprzeciw klasy pierwszej. Po stronie północno-zachodniej znajduje się synagoga zbudowana w 1864 roku. Cmentarz żydowski położony jest na skraju lasu pomiędzy cesarską a kościelną aleją.

Przy alejach znajdują się różne sklepy z artykułami kolonialnymi, księgarnie i sklepy z odzieżą, a ich właściciele dokładają wszelkich starań, aby zadowolić kupujących. Podążając pałacową aleją dotrzemy na jej końcu do hotelu Giesche (dawniej Adler). Został wybudowany zaledwie dwa lata temu i spełnia wymogi współczesności; posiada dużą salę taneczną z wyposażeniem scenicznym, winiarnię, salę bilardową. W nim odbywają się wieczory klubowe, min. klub gimnastyczny, klub nauczycielski i klub śpiewaczy. W Pokoju istnieje również stowarzyszenie kobiet, pod protektoratem księżnej Aleksandrine Mathilde von Württemberg jako przewodniczącej. Biuro dozorcy znajduje się na pałacowym placu, pomiędzy alejami pałacową i Luizy. Idąc tą aleją dotrzemy na skraj lasu, z którego prowadzi droga prowadzi do Czarnej Wody. Na początku tej alei po południowo-zachodniej stronie znajduje się katolicki kościół wybudowany w 1796 roku, a w którym posługę odprawia ksiądz z Namysłowa. Przy brzeskiej alei znajduje się apteka. Należy również wspomnieć, że przy Neue Weltstrasse, łączącej aleję cesarską z kościelną, wybudowano sierociniec dla chłopców i dziewcząt, założony przez księcia Eugena von Württemberg w sierpniu 1856 roku. Zaraz na początku opolskiej alei, na zachód od pałacu znajduje się książęca kancelaria, stajnie i ujeżdżalnia. Kilka kroków dalej, w okazałym domu mieszka Dr. Tiralla, pomiędzy jego domem a okazałą willą Grätzer znajdują się niewielkie domy. Właściciel Villi Grätzer posiada również fabrykę wełny leśnej (!). Igły sosnowe są gotowane, a uzyskany w ten sposób wywar jest albo używany do leczniczych kąpieli, albo zagęszczany na ekstrakt, który rozlewa się do małych porcjowanych butelek i wysyła do Ameryki.

Pozostałości wywaru są wysuszone i oczyszczone stanowią wełnę leśną, która idealnie nadaje się do tapicerowanych mebli, a dodatkowo bardzo przyjemnie pachnie. Obok znajduje się Villa Roesner, która graniczy bezpośrednio z lasem oferując również pokoje do wynajęcia. Po tej samej stronie, naprzeciwko Villa Roesner, znajduje się w parku ksiązęcym Paulsburg wybudowany w latach 1859-1860 przez księcia Paula von Württemberg. Kilka kroków dalej leży uzdrowisko Bad Carlsruhe, które zostało założone 27 sierpnia 1847 roku przez radcę lekarskiego dr. Freund .Specjalnością uzdrowiska są kąpiele z igłami sosnowymi. W 1857 uzdrowisko przeszło pod zarząd książęcy, za 3-15 marek tygodniowo oferowało kuracje z wcześniej wspomnianymi kąpielami, oraz zimne i ciepłe prysznice i wszelakie kuracje zimną wodą. W uzdrowisku panuje równy klimat, który nie zmienia się tak szybko. Kąpiele parowe z igłami sosny oraz kąpiele w wannie są skuteczne przy wszystkich typach reumatyzmu. Wówczas uzdrowisko w Pokoju nie ustępowało najsłynniejszym uzdrowiskom, takim jak Cieplice Śląskie, Cieplice (Teplitz obecnie Czechy) Aachen czy Lądek. Co sezon zwiększa się liczba kuracjuszy, którzy leczą swoje dolegliwości w tutejszym uzdrowisku. Wyżywienie zapewnia restauracja z piękną werandą i dużą salą, gdzie w każdy czwartek w głównym sezonie odbywają się spotkania. Na życzenie organizowane są grupowe spacery i pływanie łodziami, oraz tańce. Dla młodzieży dostępna jest kręgielnia, krykiet i air bowling. W przeciwieństwie do innych, uzdrowisko w Pokoju wyróżnia się, tym, iż codziennie rano i po południu gra zespół muzyczny.

Spacerując po ogromnym i pięknym parku, nie sposób pominąć pomnika Fryderyka Wilhelma III, popiersia Fryderyka Wilhelma IV oraz pomnika zmarłej księżnej Helene z domu księżnej Hohenlohe-Langenburg, który zawsze jest przybrany świeżymi kwiatami. Na zachodzie, w kierunku alei Luizy, znajduje się winiarnia, a za nimi ogrody warzywne i szkółka drzew. Jeśli pójdziemy dalej główną ścieżką dojdziemy do ruin, które są oplecione pnączami i stoją na wzgórzu pośrodku stawu. Warto również zajrzeć do wybudowanej w 1776 roku przez księcia Carla Christiana Erdmanna von Württemberg, herbaciarni z fontanną. Na zachód od niej prowadzi wąska ścieżka obok wspomnianego pomnika Heleny do glinianek. Jeśli jednak obejdziemy ruiny w kierunku południowym, dojdziemy do szerokiej ścieżki obsadzonej wspaniałymi platanami, dębami i tulipanowcami, prowadzącej do placu otoczonego jodłami pospolitymi i sosnami. Pomnik wzniesiony 29 sierpnia 1863 r na środku tego placu w kształcie umierającego lwa został po mistrzowsku wykonany ku czci i pamięci księcia Eugena von Württemberg, rosyjskiego generała piechoty, zmarłego w 1857 roku. Narysowano na nim dziewięćdziesiąt cztery potyczki i bitwy, w których walczył książę.

Spacerując po wschodniej stronie dochodzimy do pomnika króla Fryderyka Wilhelma II i nieco dalej do pomnika w stylu gotyckim. Spacerując na południowy wschód dochodzimy do świątyni wspartej na 8 kolumnach, pośrodku której znajduje się popiersie zmarłego w 1877 roku księcia Wilhelma Eugena von Württemberg. Dalej wznosi się postawiona na wysokiej smukłej kolumnie 2 września 1874 roku Germania, przypominać miała zwycięski rok 1870-1871. Jeśli pójdziemy ścieżką południowo-zachodnią, dotrzeszemy do Schlegelplatz, niewielkiego wzgórza z letnią altaną na jego szczycie, została ona wybudowana w 1869 roku przez księcia Eugena Erdmanna von Württemberg dla starzejącego się, emerytowanego pastora Schlegla.

A. von Balluseck, Beschreibung von Carlsruhe in Oberschlesien nebst Umgegend, Verlag von Otto Skiba, Carlsruhe 1891.

Następny: Charakterystyka Pokoju na Górnym Śląsku i jego okolic #3

Źródła ilustracji: Śląska Biblioteka Cyfrowa, Zasoby portalu Fotopolska, Archiwum Cyfrowe TPNiZN