Dzieje staroluteranizmu w powiecie namysłowskim
Pośród tematów poruszanych przez namysłowskich historyków niewiele miejsca poświęca się badaniom nad duchowością dawnych mieszkańców naszego miasta. Przeciętny namysłowianin wie, że w przeszłości zgodnie współistnieli tutaj katolicy, ewangelicy i żydzi. Niewielka jest jednak wiedza na temat wewnętrznego zróżnicowania wśród zamieszkujących Namysłów protestantów. Dziś przyjrzymy się obecności na naszym terenie przedstawicieli wyznania protestanckiego, jakimi byli staroluteranie.
Powstanie Kościoła Staroluterańskiego
Sprzeciwiając się planom króla Prus, Fryderyka Wilhelma III, który dążył do połączenia luteranizmu i kalwinizmu w Kościół Unijny, część konserwatywnych pastorów utworzyła ruch religijny krytykujący reformę. W 1841 r. doszło do odłączenia się separatystów od Kościoła Unijnego i utworzenia Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w Prusach. Zwany był on również też Kościołem Staroluterańskim.
Działalność pastora Kellnera
Parafia staroluterańska znajdowała się w Świerczowie. Należały do niej także Pokój i Strzelce, w których głoszono kazania. Na jej czele stał pastor Eduard Kellner. W 1834 r. został on wyrzucony ze stanowiska lidera parafii ewangelickiej w Miodarach. Wobec tego, postanowił on z czasem utworzyć gminę staroluterańską. Jej pierwszą siedzibą stała się udostępniona przez parafianina stodoła w Świerczowie. Na jej miejscu wzniesiono w 1874 r. kościół, który rozebrano w roku 1956.
Staroluterańska społeczność Świerczowa posiadała własną szkołę oraz dom parafialny. Ostatnim staroluterańskim proboszczem w Świerczowie był pastor Richard Kabitz. Do 1940 r. posiadał on pomocnika, Martina Steffena, który zaginął na froncie w styczniu 1942 r.
Staroluteranie w Głuszynie
Funkcjonowała także filialna gmina w Głuszynie. Powołali ją do życia w 1835 r. mieszkańcy Głuszyny i Kowalowic. Jej centrum stanowił drewniany kościółek, nazywany kościołem przechodnim, ponieważ często zmieniali się jego właściciele. Początkowo kościółkiem zarządzali katolicy, następnie wyznawcy kościoła ewangelicko-unijnego, wreszcie staroluteranie. Pastor Kellner zakupił go za 106 talarów w 1851 r. Zakończył w ten sposób sytuację, w której wspólnota staroluterańska spotykać musiała się w różnych miejscach we wsi. Poświęcenia obiektu dokonano 10 czerwca 1851 r. Świątynia została prawdopodobnie zniszczona w 1945 r. lub niedługo później. To jak wyglądała, zobaczyć można na przedwojennych fotografiach z Głuszyny.
Miejska wspólnota
Mała gmina Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego działała także w Namysłowie. Początkowo wierni spotykali się w budynku dawnej szkoły ewangelickiej, powstałej na miejscu ewangelickiego domu modlitwy (obecna Izba Regionalna przy ul. Szkolnej). Od 1905 r. gmina uzyskała od miasta przyległą do murów miejskich kaplicę przy Langestrasse 1, prawdopodobnie zniszczoną w 1945 r. Dziś w miejscu dawnej kaplicy staroluterańskiej funkcjonuje supermarket na rogu ul. Stanisława Dubois i Wały Jana III.
Namysłów był terenem działalności kaznodziejskiej zboru staroluterańskiego z Bierutowa, do którego należała także filialna gmina w Gołębicach. Parafia bierutowska składała się z około 700 wiernych. Ostatnim staroluterańskim pastorem w Bierutowie był Johannes Brachmann.
Podsumowanie
Liczbę staroluteran, zamieszkałych w 1939 r. na obszarze ówczesnego Landkreis Namslau szacuje się na 1 500 osób. Powiat miał wówczas około 31 200 mieszkańców. Spośród nich większość, bo 16 700 było protestantami (wliczając również staroluteran), 14 300 katolikami, 30 innymi chrześcijanami, a jedynie 16 wyznawcami judaizmu. Dla porównania, w 1925 r. doliczono się 104 Żydów.
Staroluteranie zamieszkiwali w Pokoju, Dąbrowie, Biestrzykowicach, Głuszynie, Gręboszowie, Smarchowicach Wielkich, Goli, Miodarach, Minkowskiem, Namysłowie, Świerczowie, Miejscu, Siemysłowie, Strzelcach i Wilkowie. Zapewne byli także mieszkańcami innych miejscowości powiatu namysłowskiego, nie jest to jednak potwierdzone źródłowo. Duża część dokumentacji kościelnej oraz prywatnych dokumentów uległa zniszczeniu w styczniu 1945 r. w trakcie ucieczki ludności cywilnej ze Śląska. W związku z tym, prawdopodobnie nie istnieją bardziej szczegółowe dane. Jedynym sposobem ustalenia prawdy są relacje dawnych mieszkańców tych okolic oraz ustalenia naukowców, pracujących z wykorzystaniem zachowanych źródeł.
Źródła ilustracji: Archiwum Cyfrowe TPNiZN, Zasoby portalu Wratislaviae Amici – polska.org.pl
Literatura: 1. G. Heyn, Zur Eigenart der altlutherischen Kirche, [w:] http://www.namslau-schlesien.de/altluth2.htm, [dostęp: 9 V 2023 r.]; 2. G. Heyn, Zur Verbreitung der „Altlutheraner” im Kreis Namslau, [w:] http://www.namslau-schlesien.de/altluth1.htm, [dostęp: 9 V 2023 r.].
