Z Pokoju na „Jedwabny Szlak”
Powiat namysłowski, co może wielu spośród czytelników zaskoczyć, to region, z którego pochodzą wybitne osobistości. Są to postacie, których dorobek znany jest nie tylko w najbliższej okolicy, ale i na całym świecie. Jedną z nich jest Ferdinand von Richthofen (1833-1903), któremu poświęcony jest dzisiejszy artykuł.
Na książęcym dworze
Ferdinand przyszedł na świat 5 maja 1833 roku w Pokoju, noszącym wówczas nazwę Carlsruhe (zwanym również Bad Carlsruhe). Był drugim spośród trzech synów Karla von Richthofen (1801-1874) i Ferdinande von Kulisch (1807-1885). Matka przyszłego naukowca była przed ślubem damą dworu księżnej wirtemberskiej, znaną jako „Niania von Kulisch”. Pod jej opieką dorastała dwójka najstarszych dzieci właściciela Pokoju – księcia Eugeniusza Wirtemberskiego (1788-1857). Były to córka Maria (1818-1888) i syn Eugeniusz Erdmann (1820-1875). Były to owoce ośmioletniego małżeństwa Eugeniusza z Matyldą zu Waldeck-Pyrmont (1801-1825), zmarłą niedługo po urodzeniu trzeciego dziecka, syna Wilhelma Aleksandra (1825).
Po ślubie „Niania von Kulisch” opuściła książęcy dwór, poświęcając się własnej rodzinie. Najstarszym dzieckiem Karla i Ferdinande był Carl (1832-1876). Był on wysoko postawionym duchownym, kanonikiem kapituły katedralnej. W roku 1873 został jednak ekskomunikowany i trzy lata później zmarł w stosunkowo młodym wieku 43 lat. Dziełem matki jest biografia, opisująca życie starszego z braci Richthofenów. Najmłodszym spośród rodzeństwa był Eugen (1835-1877), który w przeciwieństwie do starszych braci doczekał się potomstwa. Ze swoją żoną – Fanny Mendelsohn-Bartholdy (1851-1924), miał bowiem dwie córki: Pauline (1873-1960) i Katharine (1876-1962).
W dzieciństwie Ferdinand zaprzyjaźnił się z młodszymi dziećmi księcia Eugeniusza, pochodzącymi z jego drugiego małżeństwa z Heleną zu Hohenlohe-Langenburg (1807-1880). Byli to: Wilhelm (1828-1896), Aleksandra (1829-1913), Mikołaj (1833-1903) oraz Agnieszka (1835-1886). Wilhelm i Mikołaj w przyszłości zostali właścicielami majątku ziemskiego w Pokoju, odziedziczonego po śmierci swojego bratanka – Wilhelma Eugeniusza (1846-1877). Być może na słynnych polowaniach w Borach Stobrawskich gościli również swojego przyjaciela z dzieciństwa, profesora Richthofena.
Podróżnik
Nasz dzisiejszy bohater studiował geologię we Wrocławiu, a także w Berlinie. Mając 23 lata doktoryzował się w 1856 roku i początkowo pracował jako geolog.
W latach 1856-1860 młody Richthofen prowadził badania geologiczne w Południowym Tyrolu i Transylwanii. Dostarczył wówczas wyczerpującego opisu geologicznego Siedmiogrodu (opublikowanego w 1863 roku), wraz z mapą poglądową (opublikowaną w 1861 roku). W latach 1860-1862 podróżował po Azji Wschodniej jako członek pruskiej misji handlowo-dyplomatycznej. Zwiedził wówczas Cejlon (Sri Lankę), Japonię, Tajwan, Filipiny, Indonezję, a także Syjam (Tajlandię). W latach 1862-1868 prowadził geologiczne badania Kalifornii i gór Sierra Nevada. Po powrocie z Ameryki Północnej ponownie udał się do Azji, w latach 1868-1872 podróżując po Chinach. W 1877 jako pierwszy użył terminu „Jedwabny Szlak”, określając tym mianem powstały w starożytności szlak handlowy, łączący przez wieki Chiny z odległymi częściami świata (Europa, Afryka).
Ferdinand von Richthofen na fotografiach portretowych.
Naukowiec
W 1879 roku przyszła pora na ustatkowanie się. 46-letni Ferdinand von Richthofen poślubił wówczas swoją młodszą o 20 lat kuzynkę Irmgard (1853-1910). Była ona córką Karla Ottona von Richthofena (1811-1888), historyka prawa oraz jurysty, osiadłego w majątku ziemskim Udanin (do 1945 roku Damsdorf) koło Środy Śląskiej. Małżeństwo Ferdinanda i Irmgard nie doczekało się dzieci. Małżonkowie byli częstymi gośćmi u szwagrów – Karla von Richthofena (1842-1916) i jego żony Margarethe von Webern (1861-1933). Para ta posiadała rezydencje w Goczałkowie Górnym (Kohlhöhe) oraz odziedziczonym po śmierci Karla Ottona Udaninie.
Po swoim powrocie do Niemiec Ferdinand objął funkcję prezesa Towarzystwa Geograficznego (Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin), a w 1886 został również profesorem geologii na Uniwersytecie Berlińskim. Jego najbardziej znani uczniowie to Szwed Sven Hedin (1865-1952), a także dwaj Niemcy – Artur Berson (1859-1942) i Wilhelm Sievers (1860-1921). Największym dziełem Richthofena była wydana w latach 1877-1912 siedmiotomowa monografia Chin zawierająca atlas geologiczny. Nosi ona tytuł „China. Ergebnisse eigener Reisen und darauf gegründeter Studien” i do tej pory stanowi cenne źródło wiedzy na temat „Państwa Środka”. Wydał również podręcznik dla podróżników „Führer für Forschungsreisende” zawierający metodyczne podstawy badań geomorfologicznych, dzięki czemu określany jest ojcem nowoczesnej geomorfologii.
Okładki książek napisanych przez Ferdinanda von Richthofena.
Ten sławniejszy Richthofen. Krewny „Czerwonego barona”
Nieprzypadkowa zbieżność nazwisk łączy dwóch najsławniejszych członków rodu von Richthofen. Braćmi byli pradziadek Ferdinanda – Carl (1762-1836) i Ludwig (1764-1818) – z kolei prapradziadek Manfreda (1892-1918), czyli słynnego „Czerwonego barona”, asa myśliwskiego z czasów I wojny światowej. Manfred urodził się również na Śląsku – w Borku (Kleinburg), będącym obecnie jednym z wrocławskich osiedli, a do roku 1897 samodzielną wsią. Warto w tym miejscu wspomnieć, że do roku 1945 w Namysłowie istniała Manfred von Richthoffenstrasse, upamiętniająca tę postać (obecnie posiada ona podwójny, również lotniczy, patronat Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury).
Ferdinand von Richthofen i jego dziedzictwo
Ferdinand von Richthofen zmarł w Charlottenburgu (obecnie część Berlina) 6 października 1905 roku, w wieku 72 lat. Został pochowany na Starym Cmentarzu św. Mateusza w Schöneberg. W trakcie niwelacji cmentarza, przeprowadzonej przez nazistów w latach 1938-1939, doczesne szczątki Richthofena zostały ekshumowane i powtórnie pogrzebane na nekropolii Südwestkirchhof w Stahnsdorf pod Berlinem. Bohater dzisiejszego artykułu upamiętniony został również w rodzinnej miejscowości. Przedstawiające go popiersie zobaczyć można od 2012 roku przy ewangelickim Kościele Zofii.
Źródła ilustracji: Archiwum Cyfrowe TPNiZN, Zasoby portali: Flyanddrive, Fotopolska, Turystyka Namysłów i Wikimedia Commons.
