Czas pionierów #6
Niemal dokładnie 77 lat temu, 30 kwietnia 1945 r., przybyła do Namysłowa z Trzebnicy tzw. „Grupa Operacyjna”. Kierowana była ona przez pochodzącego z Sandomierza Tomasza Nowackiego. Po opisanych w zeszłym tygodniu kolejarzach, była to druga zorganizowana grupa Polaków, która przybyła w ostatnich tygodniach II wojny światowej na teren powiatu namysłowskiego. Przed przybyszami stanęło zadanie zbudowania w nim struktur nowej administracji.
Głos należy do świadków
Oddajmy głos bezpośrednim uczestnikom tamtego wydarzenia, czyli Tomaszowi Nowackiemu (1897-1946) – pełnomocnikowi Rządu RP na Obwód nr 9 w Namysłowie, a także jego sekretarzowi, Kazimierzowi Giecewiczowi (1912-1964):
TOMASZ NOWACKI: W dniu 30 kwietnia wraz z przydzielonymi urzędnikami przybyłem do miejsca urzędowania – Namysłowa, gdzie natychmiast przedstawiłem się miejscowemu Komendantowi Wojennemu [majorowi Iwanowi Owsiance – przyp. MM], który do mego pełnomocnictwa ustosunkował się rzeczowo.
T. Nowacki, Sprawozdanie Pełnomocnika Tymczasowego Rządu RP na Obwód Nr 9 w Namysłowie nr I/6/1 z dnia 10 maja 1945 r., Kserokopia maszynopisu ze zbiorów TPNiZN.
KAZIMIERZ GIECEWICZ: 30 kwietnia przyjechaliśmy do Namysłowa. W naszej grupie było ogółem około 50 osób. W tym 23 kandydatów do MO i UB. Miasto sprawiło smutne wrażenie. Ulice zabite deskami, pełne żołnierzy obandażowanych, liczne szpitale polowe.
K. Giecewicz, W Namysłowie, [w:] Trudne dni: Wrocław 1945 r. we wspomnieniach pionierów, t. 1, Wrocław 1960, s. 438-447.
Tomasz Nowacki i Kazimierz Giecewicz. Panowie poznali się w Sandomierzu, a wiosną 1945 r. przybyli do Namysłowa budować zręby polskiej administracji. Pierwszy reprezentował Polską Partię Robotniczą, zaś drugi Stronnictwo Demokratyczne (Archiwum Cyfrowe TPNiZN).
Jak widzimy, obaj cytowani urzędnicy jako datę przybycia do Namysłowa podali dzień 30 kwietnia 1945 r (był to poniedziałek). Pamiętajmy w tym miejscu, że raporty Nowackiego powstawały „na bieżąco”, zaś Giecewicz spisywał swoją relację wspomnieniową po latach. W czasie, gdy do Namysłowa przybyła polska „Grupa Operacyjna”, przed Armią Czerwoną broniła się nadal „Festung Breslau„. Z kolei w oblężonym Berlinie samobójstwo popełnił tego dnia Adolf Hitler (1889-1945).
29, czy 30 kwietnia?
Co ciekawe, w opublikowanym 6 czerwca 1946 r. sprawozdaniu ze swojej działalności, ówczesny starosta Stanisław Kruk (1912-1975) podał jako datę przybycia „Grupy Operacyjnej” Nowackiego dzień wcześniejszy:
STANISŁAW KRUK: W dniu 29 kwietnia 1945 r. w godzinach przedpołudniowych wysiadło z samochodu ciężarowego na rynku namysłowskim około 30 osób, Polaków którym w udziale przypadła zaszczytna rola przejęcia w swe ręce władzy administracyjnej, zaprowadzenia ładu i porządku oraz zagospodarowanie i rozbudzenia nowego, polskiego życia na terenie powiatu namysłowskiego, który po sześćsetletniej niewoli znalazł się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej.
S. Kruk, Sprawozdanie nr O/10/6/46 Pełnomocnika Rządu RP na Obwód nr 9 w Namysłowie z działalności na terenie tutejszego powiatu z dnia 6 czerwca 1946 r. , Kserokopia maszynopisu ze zbiorów TPNiZN.
Podobnie jak Tomasz Nowacki i Kazimierz Giecewicz, również Stanisław Kruk należał do grupy, przybyłej do Namysłowa z Trzebnicy. W odróżnieniu od nich, podał jednak odmienną datę wydarzenia, jak również mniejszą liczbę jego uczestników. Pewną ich część znamy z imienia i nazwiska, niektórzy pozostają jednak dla historyków tajemnicą. Pewne jest, że oprócz wspomnianej powyżej trójki, ważnym członkiem zespołu był Bolesław Obrębski (1898-1953), przyszły wicestarosta, a następnie burmistrz Namysłowa. Nie pozostawił on po sobie wspomnieniowej relacji, jego osobie poświęcony jest za to jeden z poprzednich odcinków „Czasu pionierów”.
Po lewej: Tablica pamiątkowa, umieszczona 1 maja 1985 r. na elewacji budynku przy Placu Wolności 3, upamiętniająca funkcjonowanie w nim biura Pełnomocnika Rządu RP na Obwód nr 9 w Namysłowie (Archiwum Cyfrowe TPNiZN). Po prawej: Tablica na grobie Stanisława Kruka, pochowanego na Cmentarzu Komunalnym przy ul. Jana Pawła II w Namysłowie (Grobonet).
Zaczęło się przy Briegerstrasse 3
Dzięki pozostawionym źródłom wiemy, gdzie mieściła się pierwsza siedziba polskich władz powiatu namysłowskiego. Poznać możemy również to, jakie warunki panowały w tym „sercu polskiego życia publicznego”. W budynku o współczesnym adresie Plac Wolności 3 „Grupa Operacyjna” pełnomocnika Nowackiego urzędowała do 12 maja 1945 r. Wówczas ten zalążek namysłowskiego starostwa „przeprowadził się” na ulicę Stanisława Staszica (do 1945 r. Peter-Paulstrasse, a następnie przez pewien czas ul. Piotra i Pawła).
TOMASZ NOWACKI: W tej chwili biuro moje znajduje się w prywatnym domu Briegerstrasse 3 jako prowizoryczne i oczekuję w najbliższych dniach przydzielenia mi właściwego lokalu.
T. Nowacki, Sprawozdanie Pełnomocnika Tymczasowego Rządu RP na Obwód Nr 9 w Namysłowie nr I/6/1 z dnia 10 maja 1945 r., Kserokopia maszynopisu ze zbiorów TPNiZN.
KAZIMIERZ GIECEWICZ: Kwatera nasza mieściła się obok Komendantury Wojsk Radzieckich [funkcjonowała w dawnym zajeździe Pietzonków, obecnie zajmowanym przez Powiatowy Urząd Pracy – przyp. MM]. Ruszyliśmy do miasta po materace, sienniki. Wprawdzie było ciasno, trzeba było spać na podłodze, nie było światła, gryzły nas różne insekty, ale nikt na to nie zwracał uwagi. Najważniejsze, że już na miejscu.
K. Giecewicz, W Namysłowie, [w:] Trudne dni: Wrocław 1945 r. we wspomnieniach pionierów, t. 1, Wrocław 1960, s. 438-447.
Był to czas organizacji pracy poszczególnych wydziałów, jak również podległych jednostek. „Formalne przekazanie powiatu jeszcze się nie odbyło, a w tych dniach ma nastąpić„, donosił 10 maja 1945 r. swoim zwierzchnikom pełnomocnik Nowacki. Co warto zauważyć, powojenna przynależność powiatu namysłowskiego do Polski nie była jeszcze wówczas przesądzona. Kwestię tę ostatecznie rozstrzygnęła na naszą korzyść konferencja „Wielkiej Trójki” w podberlińskim Poczdamie. Odbyła się ona na przełomie lipca i sierpnia 1945 r.
Do tematu powracać będziemy również w kolejnych odcinkach „Czasu pionierów”.
Literatura: 1. T. Nowacki, Sprawozdanie Pełnomocnika Tymczasowego Rządu RP na Obwód Nr 9 w Namysłowie nr I/6/1 z dnia 10 maja 1945 r., Kserokopia maszynopisu ze zbiorów TPNiZN; 2. S. Kruk, Sprawozdanie nr O/10/6/46 Pełnomocnika Rządu RP na Obwód nr 9 w Namysłowie z działalności na terenie tutejszego powiatu z dnia 6 czerwca 1946 r. , Kserokopia maszynopisu ze zbiorów TPNiZN; 3. K. Giecewicz, W Namysłowie, [w:] Trudne dni: Wrocław 1945 r. we wspomnieniach pionierów, t. 1, Wrocław 1960, s. 438-447.
Źródła fotografii: 1. Archiwum Cyfrowe Towarzystwa Przyjaciół Namysłowa i Ziemi Namysłowskiej, 2. Archiwum i Muzeum Polskich Korporacji Akademickich, 3. Zasoby portalu Grobonet.
