ONA – czyli o namysłowskiej architekturze
DZWONNICA – to część budynku lub osobna budowla, służąca do przechowywania i użytkowania dzwonów. Najczęściej dzwonnice związane są z obiektami sakralnymi, jak kościoły czy cerkwie, jednakże znajdują się także w obiektach o charakterze świeckim, jak ratusze, remizy strażackie czy też wieże strażnicze (beffroi).
Rodzaje dzwonnic
Dzwonnice możemy podzielić na:
a) wolnostojące w kształcie wieży (tzw. kampanile) lub ściany (tzw. dzwonnice parawanowe) z otworami do zawieszania dzwonów,
b) przystawione – związane z główną bryłą budynku,
c) wbudowane – stanowiące element ściśle związany z budowlą lub ją wieńczący, np. sygnaturka.
Po lewej: Dzwonnica typu kampanila przy bazylice św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie (polska-org.pl). Po prawej: Dzwonnica parawanowa przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Malni pod Gogolinem (fot. Marcin Fakowski).
Azjatycka palma pierwszeństwa
Pierwsze dzwony powstały na kontynencie azjatyckim, a na ziemie zachodnie dotarły poprzez kontakty mnichów egipskich z zakonnikami irlandzkimi. Na ziemiach polskich dzwony pojawiać zaczęły się się wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa.
Po lewej: Dzwonnica z Goli, obecnie znajdująca się w Muzeum Wsi Opolskiej (fot. Milena Fakowska). Po prawej: Dzwonnica w Darnowcu (fot. Mateusz Magda).
W świecie starożytnym, wczesnochrześcijańskim oraz w czasach średniowiecznych wierzono, że dzwony chronią przed złem, odpędzają złe moce, a także symbolizują głos bogów. Pełniły one również funkcję sygnalizującą: obwieszczały ważne wydarzenia(np. przyjazd władców, śluby, zgony), odmierzały czas warty strażników, ostrzegały przed niebezpieczeństwem. Obecnie dźwięk dzwonów najczęściej oznacza wezwanie wiernych na modlitwę, ostrzeżenie przed pożarem czy zagrożeniem miejscowości, ale także jest wyznacznikiem czasu.
Włoski wynalazek – kampanila
Od VI wieku datuje się wznoszenie specjalnych konstrukcji w celu wyeksponowania dźwięków dzwonu. Pierwsze dzwonnice były wolnostojącymi wieżami na planie koła lub kwadratu. Tę formę określa się w architekturze mianem kampanili. Najbardziej znaną z nich jest Krzywa Wieża w Pizie, wybudowana w latach 1174-1373. Inne znane przykłady z obszaru Włoch to Dzwonnica św. Marka w Wenecji oraz Dzwonnica Giotta we Florencji.
Krzywe wieże w Pizie i… Ząbkowicach Śląskich. Ta druga nie jest jednak kampanilą, tylko wieżą bramną (Wikimedia Commons i polska.org.pl).
Stopione w jednej bryle
Wraz z rozwojem budownictwa, w okresie gotyku zaczęła wykształcać się dzwonnica przylegająca do budynku świątynnego. W tym samym czasie zaczęły powstawać parawanowe wieże jako nadbudowa ściany frontowej. Zdarzało się, że były one „oszczędnościowo” tworzone z innego materiału niż sama świątynia – stąd obecność drewnianych wież przy murowanych kościołach.
Po lewej: kościół Męczeństwa św. Jana Chrzciciela w Rychtalu (fot. Mariusz Białobłocki). Po prawej: Kościół ewangelicki w Miodarach.
Z wizytą u franciszkanów
Również w średniowieczu powstał typ najmniejszej dzwonnicy. Jest to sygnaturka, umieszczana najczęściej nad prezbiterium albo nad skrzyżowaniem naw. Ten typ dzwonnic najczęściej budowano w kościołach zakonów żebraczych, których reguły zabraniały np. budowania wież kościelnych.
Źródła fotografii: Archiwum Cyfrowe TPNiZN, zasoby portali Wikimedia Commons oraz Wratislaviae Amici – polska-org.pl, Parafia Męczeństwa św. Jana Chrzciciela w Rychtalu
Pozostałe artykuły tej autorki
